Σκέψεις για το Μεταναστευτικό

(το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Πολιτικά", 21/6/2015) 

Αρχικά θα πω ότι δεν είμαι ειδήμων σ' αυτό το θέμα και ενδεχομένως κάπου να κάνω λάθος στις εκτιμήσεις ή στις αποτιμήσεις μου. Ωστόσο, καταθέτω κάποιες παραμέτρους, οι οποίες δυστυχώς βλέπω ότι απουσιάζουν από το δημόσιο διάλογο και από τα πολλά άρθρα που κυκλοφορούν, τα οποία χρησιμοποιούν την ίδια μονολιθική ρητορική και στοχεύουν στην έγερση/κατανάλωση συναισθήματος, στο θυμικό του/της Έλληνα/-ίδας.

Σχεδόν όλα αυτά τα άρθρα δείχνουν προς μια (θεμιτή) κατεύθυνση: στην ανάγκη ανιδιοτελούς προσφοράς από τους ντόπιους προς βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των προσφύγων/μεταναστών. Πέρα από την ορθή (έμμεση) καυτηρίαση του ατομισμού, του υλισμού και του βολέματος της σύγχρονης καταναλωτικής κοινωνίας (που έχει αντίκτυπο σε πολλές περιπτώσεις) και την έκκληση για εθελοντική βοήθεια σε ανθρώπινο επίπεδο, έχω ορισμένες επισημάνσεις σε αναφορές που έχουν φτηνή πολιτική χροιά.

1. «Όλοι οι εισερχόμενοι είναι πρόσφυγες». Ασφαλώς, αυτούς τους μήνες, υπάρχει ένα μεγάλο κύμα προσφύγων από την εμπόλεμη ζώνη της Συρίας, αλλά δεν είναι όλοι από εκεί. Σύμφωνα, όμως, με τους ορισμούς της Ύπατης Αρμοστείας, υπάρχει διαφορά μεταξύ των εννοιών του «πρόσφυγα» (αυτού που διώκεται σε εξακριβωμένη εμπόλεμη ζώνη και δικαιούται άσυλο - δίχως, όμως, να γνωρίζω, αν συμπεριλαμβάνονται εκείνοι που προσπαθούν να αποφύγουν τη στρατολόγηση, εναντίον του ISIS στην προκειμένη περίπτωση), του «μετανάστη» (αυτού που μεταναστεύει κυρίως για οικονομικούς λόγους) και του «παράτυπου μετανάστη» (που εισέρχεται παράνομα, χωρίς να έχει υποστεί ποινικό, υγειονομικό ή άλλο έλεγχο): http://www.amnesty.org.gr/refugeesfaq. Αυτή η διαφορά πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στην όποια ανάλυση επιχειρείται. Είναι εύλογο ότι αρκετοί εισερχόμενοι θα προσπαθούν να χαρακτηριστούν «πρόσφυγες» για να αποκτήσουν τα αντίστοιχα δικαιώματα, κάτι που γίνεται σε βάρος των υπόλοιπων πραγματικών προσφύγων. Παράλληλα, θεωρώ ότι για να διαχειριστούμε το οποιοδήποτε ζήτημα θα πρέπει να γνωρίζουμε τα επί μέρους χαρακτηριστικά του. Οι ομάδες που μετακινούνται στο χώρο έχουν διαφορετικά πολιτικά, θρησκευτικά, πολιτισμικά, οικονομικά, κοινωνικά χαρακτηριστικά, διαφορετικά κίνητρα και διαφορετικούς στόχους. Συνεπώς, δεν πρέπει να μπαίνουν σ’ ένα "μπλέντερ" και να εντάσσονται στην ίδια κατηγορία (κάτι που δεν ευνοεί καθόλου τους πρόσφυγες που έχουν πραγματικά ανάγκη). Για να κάνουμε, λοιπόν, μια σοβαρή ανάλυση του ζητήματος αλλά και τεκμηριωμένες προτάσεις για τη διαχείρισή του, θα πρέπει να έχουμε κάποια στατιστικά στοιχεία. Ποιο το φύλο (π.χ. παρατηρείται μια συντριπτική πλειονότητα ανδρών μεταξύ 20-40 ετών), η ηλικία τους, η οικονομική τους κατάσταση, το μορφωτικό επίπεδο, το επάγγελμα, το θρήσκευμα, οι πολιτικές τους πεποιθήσεις, ποιος ο προορισμός τους, κλπ., και μετά να γίνουν οι απαραίτητοι συσχετισμοί. Υπάρχουν τρόποι για να συλλεχθούν τέτοιες πληροφορίες και να επιβεβαιωθούν μέχρι ενός βαθμού. Δεν γνωρίζω αν τέτοια στοιχεία συλλέγονται από την Ύπατη Αρμοστεία (όπως πληροφορήθηκα) ή όχι. Όπως και να έχει, βάσει αυτών των στοιχείων, θα μπορούν οι τοπικές και περιφερειακές αρχές να ενημερώσουν υπεύθυνα τους πολίτες (εδώ το ζητούμενο, για να μη λέει ο καθένας ό,τι θέλει) και να πάρουν καταλληλότερα μέτρα ή να χαράξουν τη δική τους πολιτική. Αλλιώς δεν μπορούμε να μιλάμε για «διαχείριση προβλήματος».

2. «Για το μεγάλο αριθμό μεταναστών και προσφύγων φταίει ο πόλεμος και η Δύση». Απ’ όσο γνωρίζω δεν γίνεται πόλεμος σε όλες τις περιοχές της Ασίας, της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής απ' όπου και τα κύματα μεταναστών και προσφύγων. Επίσης, απ’ όσο γνωρίζω δεν φτάνει στη χώρα σου να γίνεται πόλεμος για να χαρακτηριστείς «πρόσφυγας», αλλά πρέπει να αποδείξεις ότι απειλείσαι άμεσα. Ασφαλώς δεν προκαλούνται όλοι οι πόλεμοι από τη «Δύση». Άλλωστε, όπως και να το δει κανείς, οι παγκόσμιες ελίτ καπιταλιστικών συμφερόντων και τα δίκτυα τους δεν έχουν «πατρίδα», ενώ μεγάλα προβλήματα αποτελούν οι εμφύλιοι πόλεμοι (που δεν είναι πάντα υποκινούμενοι από… δυτικούς), η υπερ-γεννητικότητα (π.χ. λόγω ανασφάλειας), η τραγική έλλειψη υποδομών, η έλλειψη φυσικών πόρων ή η αδυναμία αξιοποίησής τους, η θεοκρατία, η τραγική έλλειψη παιδείας, κ.α. Οι ουμανιστικές (humanist= «ανθρωπιστικές») προσεγγίσεις, τις οποίες συχνά αρκετοί επικαλούνται, κάνουν λόγο για ανθρωπογενή αίτια και για «ανθρώπινη επιλογή» και όχι για κυριαρχία εξωτερικών δομών που καθορίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά κάνοντας τον άνθρωπο ανήμπορο να αντιδράσει (ας μελετήσουν, λοιπόν, καλύτερα τον Ουμανισμό). Τα αίτια μετανάστευσης είναι διαφορετικά σε κάθε περίπτωση, λειτουργούν συνδυαστικά και αρκετές φορές είναι πιο πολύπλοκα απ’ ότι φαίνεται. Αυτά τα αίτια δεν τα γνωρίζουμε καλά και σε βάθος, ούτε τα βλέπουμε μέσα από τα μάτια των μεταναστών/προσφύγων. Συνεπώς, η αλόγιστη προπαγανδιστική διασπορά ενοχικών συνδρόμων («η Ευρώπη/Δύση φταίει για όλα») καταδεικνύει φτηνά πολιτικά και όχι ανθρωπιστικά κίνητρα. Καταδεικνύει πολιτικά κίνητρα που εστιάζουν σε επιλεγμένες όψεις της (παγκόσμιας) ιστορίας και του πολιτισμού, υιοθετώντας χαμηλής ποιότητας δογματικές και μονοδιάστατες αναλύσεις (σε μεγάλο βαθμό υλιστικές) που υπεραπλουστεύουν την πραγματικότητα και παρουσιάζει την Ευρώπη/Δύση ως κουλτούρα-πολιτισμό ως το θύτη και όλους τους άλλους ως «πάσχοντα θύματα». Ενδεχομένως, λοιπόν, η μετακίνηση να μην είναι σε όλες τις περιπτώσεις η μόνη και άμεσα επιτακτική λύση. Ενδεχομένως να μπορούν να γίνουν ανάλογες επεμβάσεις σε αυτές τις χώρες από όσους θέλουν πραγματικά να βοηθήσουν. Κοινώς: «δεν φταίνε πάντα οι άλλοι», όπως θα έλεγε ένας ουμανιστής.

3. «Οι άνθρωποι συνεχώς μετακινούνται». Αυτό είναι απολύτως κατανοητό. Είναι όμως απορίας άξιο το ότι μετακινούνται μόνο προς μια κατεύθυνση: προς την Ευρώπη της οικονομικής και πολιτισμικής κρίσης (ενώ υπάρχει υψηλό βιοτικό επίπεδο, ικανοποιητικοί ρυθμοί ανάπτυξης και ΑΕΠ, κλπ, και σε άλλες μη ευρωπαϊκές χώρες). Ασφαλώς ένας αριθμός προσφύγων βρίσκει καταφύγιο σε γειτονικές χώρες, αλλά δεν συμβαίνει το ίδιο με τους μετανάστες. Πρόκειται ίσως για μια νέα μορφή μαζικού εποικισμού που πιθανότατα θα μεταβάλλει αρκετές ισορροπίες...

4. «Και εμείς πρόσφυγες και μετανάστες υπήρξαμε». Η ουσία, φυσικά, δεν είναι η άρνηση του φαινομένου της μετανάστευσης ή το να κλείσουμε τα μάτια στην προσφυγιά. Η ουσία είναι να τα διαχειριζόμαστε σωστά, με το βλέμμα στο μέλλον. Η ουσία είναι να ενημερωθούν άπαντες ότι όπως εμείς έχουμε τόσο δικαιώματα όσο και υποχρεώσεις απέναντι στην Πολιτεία μας, έτσι και οι νεοεισερχόμενοι (που αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο) έχουν τόσο δικαιώματα όσο και υποχρεώσεις απέναντι στη χώρα και στους ανθρώπους που τους περιθάλπουν και τους φιλοξενούν. Για παράδειγμα, είναι σημαντικό να γίνεται σωστά και στην ώρα της η καταγραφή τους (εφόσον υπάρχουν τα μέσα και το ανθρώπινο δυναμικό), την οποία, όμως, αρκετοί νεοεισερχόμενοι συνειδητά και επιτακτικά προσπαθούν να αποφύγουν ή να παραπλανήσουν για δικούς τους λόγους. Όπως είναι σημαντικό να γίνεται σωστά η σίτιση και η φιλοξενία τους, αλλά ο ρυθμός αύξησής τους βρίσκει ανέτοιμο το σύστημα υποδοχής, γεγονός που τους κάνει να εξεγείρονται, αρκετές φορές βίαια. Οι κοινωνίες δεν λειτουργούν αποκλειστικά με ρομποτικούς νόμους (ακόμα...), αλλά με ανθρώπινη βούληση, σωστή συνεργασία και αλληλεπίδραση. Αλλιώς επέρχεται σύγκρουση. Επίσης, δεν είναι σωστό να αποτιμάμε μια σύγχρονη κατάσταση με τα δεδομένα μιας παλαιότερης εποχής/κουλτούρας/συνθηκών και να κάνουμε συγκρίσεις, οδηγούμενοι σε de facto συμπεράσματα. Κανένας δεν πρέπει να βγάζει εύκολα συμπεράσματα χρησιμοποιώντας τα μισά δεδομένα ή με λάθος τρόπο αρκετά δεδομένα. Οι πολιτισμικές διαφορές (τόσο των μεταναστών-προσφύγων μεταξύ τους, όσο και μεταξύ νεοεισερχομένων και ντόπιου πληθυσμού) θα πρέπει να λαμβάνονται σοβαρότερα υπόψιν, σε συνδυασμό με την έλλειψη διάθεσης ενσωμάτωσης, όπως και την κατά τόπους ύπαρξη βέλτιστων συνθηκών εκκόλαψης και μαζικής προώθησης πραγματικά επικίνδυνων εξτρεμιστικών στοιχείων και νοοτροπιών.

Φωτογραφίες: Γ. Παπαδόπουλος

Παράλληλα, ως προς την ενίσχυση του μεταναστευτικού κύματος:

5. Ο καταλυτικός ρόλος της Τουρκίας και του δουλεμπορίου έχει περάσει σε δεύτερο πλάνο. Ορισμένοι, φλογεροί ανθρωπιστές (εντός ή εκτός εισαγωγικών) στις αναλύσεις τους φαίνεται να τον αγνοούν παντελώς. Διάφορα ξένα δημοσιεύματα δείχνουν ότι εδώ και αρκετό καιρό, πολλοί μετανάστες και πρόσφυγες περιμένουν ήδη στην Τουρκία (όπου εργάζονται…άγνωστο υπό ποιες συνθήκες) και απλά αλλάζει ο ρυθμός προώθησής τους (συνήθως από τους εμπόρους-διακινητές). Όσοι έχουν ασχοληθεί με τα γεγονότα του Συριακού Εμφυλίου, γνωρίζουν και το ρόλο της Τουρκίας, το έδαφος και τις πόλεις της οποίας χρησιμοποιούσε -και χρησιμοποιεί- ως βάση η ετερόκλητη συμμαχία των αντι-κυβερνητικών δυνάμεων (Syrian National Council) που προκάλεσαν τον εμφύλιο. Καθόλου τυχαία η κατάρριψη του τούρκικου αεροσκάφους, που βρίσκονταν στον εναέριο χώρο της Συρίας, από τον Άσαντ στις 22 Ιουνίου 2012. Από τα υπερ-εθνικά δίκτυα δουλεμπόρων/διακινητών, και ενδεχομένως και από άλλους, η Ελλάδα προωθείται συστηματικά ως ο «παράδεισος της ανομίας» και η Ευρώπη ως η «Γη της Επαγγελίας». Πόσοι θυμούνται ότι η Τουρκία προσέφερε βίζα εισόδου σε υποψήφιους παράτυπους μετανάστες που έφταναν στην Κωνσταντινούπολη με πτήσεις τσάρτερ σε πολύ φτηνές τιμές, όπως περιγράφεται αναλυτικά στην επίσημη Έκθεση της Frontex της Ε.Ε. το 2012 (σελ 39-40)… Ενώ θα περιμέναμε από αρκετούς να πρωτοστατήσουν στην πάταξη του σύγχρονου δουλεμπορίου (που συχνά στοιχίζει ανθρώπινες ζωές) ή στην ανάγκη χαλιναγώγησης του συνωστισμού (περίπου 1.000 νεοεισερχόμενοι την ημέρα στη Λέσβο), παρατηρούμε ότι δεν τα αναφέρουν καν ως πρόβλημα, αλλά ως ένα «αναγκαίο κακό»...και συνεχίζουν τη μονολιθική ρητορική τους, απτόητοι. 

6. Η κυβέρνηση (για την ακρίβεια, συγκεκριμένοι κύκλοι της, ενώ υπήρξαν και διαφωνίες) βοήθησε στην ενδυνάμωση του μεταναστευτικού ρεύματος χωρίς να μεριμνήσει πρώτα για την ύπαρξη και την ετοιμότητα των υποδομών διαχείρισης του. Συνεπώς, όσο περισσότερο οι μετανάστες/πρόσφυγες βλέπουν ότι τα μέτρα της κυβέρνησής μας είναι ελαστικά (π.χ. τα κέντρα κράτησης γίνονται κέντρα φιλοξενίας), τόσο περισσότερο έρχονται, αφού κυκλοφορεί η πληροφορία ανάμεσά τους, όπως προκύπτει από μαρτυρίες των ίδιων. Οπότε, αυτός είναι άλλος ένας λόγος που από μόνος του μπορεί να ενισχύσει το μεταναστευτικό κύμα (όπως επιβεβαιώνουν και οι αριθμοί). Το γεγονός αυτό κάνει κάποιους να πανηγυρίζουν, αλλά παράλληλα... και να διαμαρτύρονται (για αδυναμία επίτευξης "ανθρωπιστικής λύσης")!

Το ζήτημα, όμως, δεν σηκώνει πολιτική εκμετάλλευση, ιδεοληψίες, κλπ, γιατί και στο παρελθόν έχουν γίνει τεράστια λάθη και γιατί η εστία των προβλημάτων μας δεν είναι «οι άλλοι», αλλά «εμείς» ως άτομα και ως κοινωνία. Αναμφίβολα το ζήτημα της υποδοχής των προσφύγων και των μεταναστών χρήζει ορθότερης διαχείρισης από την Πολιτεία. Μεταξύ άλλων πρέπει να εντοπίζονται και να εξετάζεται η επαναπροώθηση όσων καταζητούνται από τις αρχές της χώρας τους (π.χ. αρνητές στράτευσης στη Συρία), γι' αυτό η χώρα μας πρέπει να έρθει σε καλύτερη συνεννόηση με τις νόμιμες κυβερνήσεις των άλλων χωρών και να προκαλέσει ένα αποφασιστικό ευρωπαϊκό διάβημα προς την Τουρκία. Πρέπει να κατανοήσουμε ότι η σημερινή κατάσταση ωφελεί τον ISIS που συνεχώς επεκτείνεται και ότι η επέκτασή του θα έχει πολύ δυσάρεστα αποτελέσματα σε ανατολή και δύση. Λύση θα δοθεί όταν παρθούν πάγιες αποφάσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο ως προς το νέο αυτό εποικισμό της Γηραιάς μας Ηπείρου (π.χ. επαναδιαπραγμάτευση του Δουβλίνο ΙΙ, αποφάσεις για φέρουσα ικανότητα και βαθμό απορρόφησης), όπου οι ίδιοι οι λαοί της Ευρώπης δημοκρατικά θα αποφασίσουν την τύχη τους, στο βαθμό που επιθυμούν να υπερασπίσουν τη διαφορετικότητα και την ταυτότητά τους και θα συν-διαμορφώσουν τις πολιτικές. Μέχρι τότε, πρέπει να είμαστε σε θέση να διαχειριστούμε ορθά και ψύχραιμα όλα τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές. Ναι, ορισμένες είναι προϊόντα ιδεοληψίας, δογματισμού και επιβολής (έως και κεκαλυμμένης εγωμανίας) ή αποτέλεσμα της γενικότερης έλλειψης παιδείας. Θα πρέπει να γίνεται σεβαστή η άποψη της πλειονότητας και να μην μπαίνει στο στόχαστρο από διάφορους φασίζοντες «εκπολιτιστές». Παράλληλα, ο φόβος, ο πανικός και η υπερβολή δεν είναι οι καλύτεροι σύμβουλοι και καλύτερα, ώρες-ώρες, να κοιταζόμαστε στον καθρέφτη και να αντιδράμε στην έξαρση του ατομισμού, του υλισμού και του «βολέματος». Η πραγματικότητα είναι σύνθετη και κανένα δόγμα δεν μπορεί να την προσεγγίσει από μόνο του. Απαιτείται κριτική και ελεύθερη σκέψη, όπως και υπεύθυνη επιλογή.

Σε κάθε περίπτωση αυτό που έχει σημασία είναι η προοπτική: τα ΣΕΝΑΡΙΑ του αύριο. Ποια είναι αυτά και που οδηγούν; Τελικά, είναι ανθρώπινο και πολιτικό/πολιτειακό/πολιτισμικό δικαίωμά μας ή είναι "λάθος" να διαφωνούμε στην επιλογή του σεναρίου;