ΞΙΦΟΣ & ΠΕΝΑ: Εμφύλιος στη Συρία

2011

Οι διαμαρτυρίες ξεκινάνε 15 Μαρτίου 2011. Εμπνέονται από το κύμα διαδηλώσεων της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής που άρχισε να εκδηλώνεται στις 18 Δεκεμβρίου 2010 στην Τυνησία και ονομάστηκε «Αραβική Άνοιξη», υποδηλώνοντας το τέλος του αραβικού κόσμου όπως τον ξέραμε. Οι διαμαρτυρόμενοι πολίτες ζητάνε μεταρρυθμίσεις, περισσότερες ελευθερίες και απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων. Είναι σχεδόν αποκλειστικά σουνίτες, οι οποίοι αποτελούν και την πλειονότητα της χώρας και συγκεκριμένα –και επί της ουσίας-- διαμαρτύρονται για τη χρόνια εγκαθίδρυση της σιίτικης σέκτας του Άσαντ στη δημόσια διοίκηση, στο στρατό και τον κρατικό μηχανισμό (1). Αυτά τα χαρακτηριστικά είχε και ο μακροχρόνιος εμφύλιος πόλεμος του Λιβάνου (1975-1990), στον οποίο η Συρία εισέβαλε το 1976 ως ειρηνευτική δύναμη, αλλά κατ΄ ουσίαν, ως δύναμη κατοχής, το 2006 απέσυρε τα στρατεύματά της και το 2008 τον αναγνώρισε ως επίσημο κράτος (1). Ο σπουδασμένος στο Λονδίνο γιατρός Bashar al-Assad, το έτος 2000 (με 97%), με ανανέωση το 2007, διαδέχτηκε μετ’ εκλογής τον πατέρα του Hafez al-Assad που κυβέρνησε τη Συρία για 30 συναπτά έτη. Όπως και ο πατέρας του ηγείτο του Αραβικού Σοσιαλιστικού Baath Party που κυριαρχείται από αλαουίτες/σιίτες, αντίκειται στο «δυτικό ιμπεριαλισμό» έχοντας ως σύνθημα το «Ενότητα, ελευθερία, σοσιαλισμός» (2). Κατηγορείται για μη δημοκρατικές πρακτικές και παραβίαση ανθρώπινων δικαιωμάτων (2, 3).

Από μέρα σε μέρα οι συγκρούσεις γίνονται όλο και περισσότερο βίαιες. Λίγες ημέρες μετά, οι αστυνομικοί ανοίγουν πυρ κατά διαδηλωτών. Επτά αστυνομικοί και τέσσερις διαδηλωτές σκοτώνονται, ενώ περίπου εκατό άτομα τραυματίζονται (4). Οι διαδηλώσεις αρχίζουν να επεκτείνονται σε δεκάδες πόλεις. Κάποιοι από τους διαδηλωτές καίνε κτίρια και 15 από αυτούς σκοτώνονται από τις δυνάμεις καταστολής (5). Το βασικό αίτημα των διαδηλωτών γίνεται η ανατροπή του Άσαντ, τον οποίο η πολιτική καμπάνια των ΗΠΑ παρουσιάζει ως καταπιεστή του λαού του (6). Ο Άσαντ κάνει λόγο για προσπάθεια αποσταθεροποίησης που επιχειρείται από ξένους παράγοντες που «προωθούν την ατζέντα του Ισραήλ» (7). Στις 25 Απριλίου 2011 ξεκινάν οι ένοπλες συγκρούσεις αστυνομίας και στρατού από τη μια και εξεγερμένων πολιτών από την άλλη. Εκατοντάδες οι θάνατοι και από τις δυο πλευρές, οι περισσότεροι ασφαλώς από την πλευρά των εξεγερμένων. Χιλιάδες οι συλλήψεις. Στις 29 Ιουλίου 2011 δημιουργείται ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός (Free Syrian Army) από λιποτάκτες αξιωματικούς με ξεκάθαρο σκοπό την ανατροπή του Άσαντ. Ένα μήνα μετά δημιουργείται μια ετερόκλητη συμμαχία αντι-κυβερνητικών δυνάμεων που αποτελείται από μετριοπαθείς επαναστάτες, αλλά και τζιχαντιστές, έχοντας ως βάση την Τουρκία (Syrian National Council). Τη συμμαχία την ενώνουν: η υπεράσπιση του σουνιτικού δόγματος και η βούληση ανατροπής του Άσαντ. Ωστόσο, δεν φαίνεται να υπάρχει ούτε όραμα, ούτε ενιαία πολιτική γραμμή, ούτε επιχειρησιακή στρατηγική (1). Το Σεπτέμβρη λαμβάνει χώρα η γενικευμένη σύρραξη του Rastan που κρατάει μια βδομάδα και αναγκάζει τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό να εγκαταλείψει. Ο αρχηγός του Colonel Riad al-Asaad υποχωρεί στην Τουρκία, απ’ όπου αποκτά τον έλεγχο αρκετών περιοχών που χρησιμοποιεί ως ορμητήριο για νέες επιθέσεις στο έδαφος της Συρίας (5). Το Νοέμβριο, μετά από έξι μέρες βομβαρδισμών, ο Στρατός της Συρίας καταλαμβάνει τη Homs, την Τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Συρίας, την αποκαλούμενη «Πρωτεύουσα της Επανάστασης». Τους επόμενους μήνες οι επιθέσεις των επαναστατών κλιμακώνονται και υπάρχουν θύματα και από τις δυο μεριές (8, 9).

Η Ευρωπαϊκή Ένωση κάνει εμπάργκο στις εισαγωγές πετρελαίου και η παραγωγή μειώνεται κατά 75% (10). ΗΠΑ και Ισραήλ έχουν λόγους να υποστηρίζουν την ανατροπή του Άσαντ, καθότι μια ένωση των δυνάμεων του Ιράν και της Συρίας ενδεχομένως να κινούταν απειλητικά προς το Ισραήλ, οργανώνοντας σιγά-σιγά όλες τις εχθρικές-προς-αυτό δυνάμεις. Ωστόσο, αποφεύγουν να εφοδιάσουν με όπλα τους αντικαθεστωτικούς, διότι φοβούνται ότι ανάμεσα σε αυτούς υπάρχουν και εκείνοι που αύριο θα τα στρέψουν εναντίον του Ισραήλ (1). Η Συρία διατηρεί παραδοσιακά καλές σχέσεις με τη Ρωσία και μαζί με την Κίνα ασκούν βέτο στα ψηφίσματα του ΟΗΕ που αφορούν επιβολή κυρώσεων ή επέμβαση στη Συρία και το Ιράν (11).

Κηδεία διαδηλωτών των αντι-κυβερνητικών δυνάμεων, Duma. Πηγή: Reuters

2012

Οι μάχες συνεχίζονται. Η κρατική τηλεόραση της Συρίας μεταδίδει θανάτους από εκρήξεις βομβών στην Aleppo και τις αποδίδει σε τρομοκρατικές ενέργειες που κατευθύνονται από ξένο δάκτυλο, όπως αναφέρει το ίδιο δημοσίευμα του Reuters (12). Σύμφωνα με το ίδιο δημοσίευμα, ο Άσαντ, υποστηριζόμενος από τη Ρωσία, εξακολουθεί να αγνοεί τις εκκλήσεις από ΗΠΑ, Τουρκία, ΕΕ και διαφόρων χωρών του Αραβικού Συνδέσμου. To Φεβρουάριο οι επαναστάτες παίρνουν τον έλεγχο της Rastan, μιας πόλης 60.000 κατοίκων με στρατηγική σημασία αφού βρίσκεται στην κύρια οδό που συνδέει τη Δαμασκό με τη Βόρειο Συρία (13). Έως τότε τα θύματα του εμφυλίου υπολογίζονται ότι ξεπερνάνε τις 11.000 (14). Τον Απρίλιο επενέβη ο Κόφι Ανάν προτείνοντας ένα σχέδιο ειρήνευσης έξι σημείων που περιλάμβανε μεταξύ άλλων παύση πυρός και χρήσης βαρέων όπλων από την κυβέρνηση, απελευθέρωση κρατουμένων, διασφάλιση του δικαιώματος διαδήλωσης, πάντα υπό την εποπτεία του ΟΗΕ (15). Το Ιράν και η Ρωσία δηλώνουν ότι υποστηρίζουν το διάλογο ώστε να σταματήσουν ο εχθροπραξίες (16). Το ίδιο και η Συρία (17). Κατά τη διάρκεια της διαπραγμάτευσης, όμως, οι εχθροπραξίες συνεχίστηκαν. Τέλος Μαΐου κλιμακώνονται οι επιθέσεις εκατέρωθεν. Τον Ιούνιο, μετά τη σφαγή του Al-Qubeir, o OHE αναγνωρίζει τον εμφύλιο στη Συρία (18). Στις 22 Ιουνίου πέφτει ένα τούρκικο αεροσκάφος από δυνάμεις του Συριακού στρατού και σκοτώνονται και οι δυο πιλότοι. Η Συρία υποστηρίζει ότι το αεροσκάφος ήταν στον εναέριο χώρο της. Ο Ερντογάν το αρνείται και απειλεί τη Συρία. Ο Άσαντ δηλώνει ότι δεν επιθυμεί σύρραξη με την Τουρκία (19). Το καλοκαίρι οι συρράξεις εντείνονται στις πόλεις της Δαμασκού και της Aleppo. Οι επαναστάτες μεταφέρουν τη βάση τους από τη νότια Τουρκία στη βόρεια Συρία (20) και καταλαμβάνουν την πόλη Maarat al-Numan, που συνδέει τη Δαμασκό και την Aleppo και τη Douma, το μεγαλύτερο προάστιο της Δαμασκού (21). Έτσι η πρωτοβουλία ειρήνευσης σταματάει στις 2 Αυγούστου (22). Το Νοέμβριο οι επαναστάτες καταλαμβάνουν δυο μεγάλες βάσεις της Συρίας, ενώ ο αριθμός των νεκρών τετραπλασιάζεται, αφού ξεπερνάνε τους 40.000 (23, 24). Το Δεκέμβριο Αμερικάνοι αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι ο Στρατός της Συρίας χρησιμοποίησε βαλλιστικούς πυραύλους Scud ενάντια στους επαναστάτες (25), κάτι που η κυβέρνηση της Συρίας αρνείται (26). Εν τω μεταξύ, οι δυνάμεις των επαναστατών κερδίζουν όλο και περισσότερο έδαφος.

Είναι γνωστό ότι η απόλυτη εξουσία των Άσαντ για μισό αιώνα στη Συρία, εμποδίζει την ιμπεριαλιστική πολιτική και τα σχέδια των ΗΠΑ και των συμμάχων τους, Τουρκία, Κατάρ, Σαουδική Αραβία, Ισραήλ, κ.α. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Μέση Ανατολή είναι, από μόνη της, ένα καζάνι που βράζει… για πολλούς λόγους. Αν και οι Αμερικάνοι έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στην «Αραβική Άνοιξη» και στην επέκτασή της, ωστόσο υπάρχουν πολλά υπαρκτά σοβαρά προβλήματα, όπως η διαχείριση της δημοκρατίας, η διαμάχη σιιτών-σουνιτών, η ταύτιση πολιτικής και θρησκείας, η έλλειψη πολιτικού οράματος... προβλήματα που μαίνονται εδώ και πολλά χρόνια, τόσο στη Συρία όσο και σε άλλα αραβικά κράτη. Αυτά τα ενδογενή προβλήματα, τους οδηγούν σε εμφύλιες συγκρούσεις, τις οποίες αρκετές φορές εκμεταλλεύονται ξένοι δάκτυλοι προς τα συμφέροντά τους. Συνεπώς, η κατάσταση είναι πολύ πιο πολύπλοκη από ένα δογματικό, αφοριστικό και ισοπεδωτικό "φταίει η Δύση" (που υποκρύπτει σαφή και ανεπεξέργαστα πολιτικά-ιδεολογικά κίνητρα και έχει διάθεση επικίνδυνης αποδόμησης). Έτσι, από τη μια μεριά, έχουμε μια συμμαχία, ή μάλλον κοινά συμφέροντα, από ΗΠΑ, Ε.Ε., Τουρκία, Κατάρ, Σαουδική Αραβία και Ισραήλ και από την άλλη από Ρωσία, Ιράν, Λίβανο και Κίνα. Μέχρι στιγμής, κανένας δεν φαίνεται να έχει διάθεση να κάνει πίσω. Αυτή η κατάσταση, νομίζω, θα φέρει νέες ισορροπίες στην περιοχή και αυτό βρίσκεται εν τω γίγνεσθαι...

Μια αξιόλογη άποψη

O καθηγητής Ισλαμικών Σπουδών Tariq Ramadan του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, σε ένα λόγο που εκφώνησε στις 23 Ιανουαρίου 2012 και παρουσιάζεται παρακάτω, αποτιμά ότι θετική πρόοδος υπάρχει μόνο στην Τυνησία και όχι στην έκρυθμη κατάσταση της Λιβύης, της Αιγύπτου ή της Υεμένης ή ακόμα και της «πετρελαϊκής μοναρχίας» του Μπαχρέιν και των άλλων μοναρχιών του πλούσιων αραβικών κρατών, για τα οποία ανησυχεί…

Θεωρεί ότι η «δημοκρατικοποίηση» της Ασίας εν όψει των διαδικασιών της παγκοσμιοποίησης (που, ως γνωστό, υπέθαλπε άλλα κίνητρα, γεωστρατηγικής και οικονομικής φύσεως), προαναγγέλθηκε από το Μπους ήδη από το 2003, όταν ο Αμερικάνος πρόεδρος εξηγούσε αυτό που συνέβαινε στο Ιρακ. Αλλά ο ισλαμιστής διανοητής διερωτάται: «Είμαστε, ως ισλαμιστές, έτοιμοι για δημοκρατία;». Μαρτυράει επίσης ότι σε κάποια συνάντησή τους ο προσωπικός σύμβουλος του Τούρκου Πρωθυπουργού Ταγίπ Ερντογάν, είπε: «η ερώτηση μπορεί να είναι όχι αν οι Άραβες είναι έτοιμοι για δημοκρατία, αλλά είναι η Δύση έτοιμη για τους Άραβες που βιώνουν τη δημοκρατία;» (5.26-5.55). Χαρακτηρίζει την Αραβική Άνοιξη ως «παιχνίδι σκάκι» και όχι ως «ντόμινο» (9.00). Θέτει τα εξής σημαντικά ζητήματα, τα οποία πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την κατανόηση της όλης κατάστασης:

1) Την κρίση των δικτατοριών. Το ερώτημα είναι: «Πώς θα πρέπει να τη διαχειριστούμε»; Αποκαλεί μύθο την ύπαρξη μόνο δυο εναλλακτικών που εκφράζεται μέσω του (ψευτο-)διλήμματος: «Δικτάτορες ή φανατικοί ισλαμιστές».

2) Αναφέρεται στους νέους χρήστες του ίντερνετ και των κοινωνικών μίντια οι οποίοι τέθηκαν φανατικά κατά των δικτατόρων, αλλά δεν είχαν προτάσεις-όραμα για τις χώρες τους.

3) Τονίζει την ανάγκη αποφυγής της πόλωσης και ανάπτυξης διαλόγου μεταξύ islamists-secularists. Δηλαδή ισλαμιστών (που θεωρούνται «οπισθοδρομικοί») και εκείνων που πιστεύουν στο διαχωρισμό πολιτικής και θρησκείας (των πιο «προοδευτικών») αλλά συνήθως δεν έχουν επαφή με την καθημερινότητα των ισλαμικών χωρών. Στην πλειονότητά τους είναι νέοι.

4) Υποστηρίζει ότι η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν πολλές τάσεις στους ισλαμιστές. Δεν είναι μόνο οι ριζοσπάστες, αλλά και οι τυπολάτρες (legalists), όπως και οι μεταρρυθμιστές (καθώς και τάσεις μέσα στους μεταρρυθμιστές – λ.χ. οι literalists που είναι οι πιο δογματικοί από τους υπόλοιπους).

5) Δίνει έμφαση στους νέους παράγοντες που επηρεάζουν την κατάσταση στη Μέση Ανατολή, αναφερόμενος ειδικά στην Κίνα (που επεκτείνεται ταχέως), στη Ρωσία, στην Ινδία, στη Βραζιλία, τη Νότια Αφρική, λέγοντας ότι θα πρέπει να επαναπροσδιορίσουν τις σχέσεις μαζί τους για να ισορροπήσουν την επίδραση της Δύσης.

6) Αναφέρεται στη διαμάχη Παλαιστίνης-Ισραήλ που τη θεωρεί κλειδί για την κατανόηση της γενικότερης κατάστασης.

7) Τέλος, τονίζει τη σημασία της διαμάχης μεταξύ σουνιτών-σιιτών. Παλαιότερα τους ένωνε η εναντίωσή τους στο Ισραήλ. Το ερώτημα πλέον που επικρατεί είναι: ποιοι είναι οι πιο αποτελεσματικοί για να αντισταθούν στο Ισραήλ; Η απάντηση είναι οι σιίτες (λ.χ. όπως η κυβέρνηση της Συρίας, του Λιβάνου και του Ιράν). Αυτό εντείνει το διχασμό και αναμένεται να υπάρξει ακόμα μεγαλύτερη ένταση στο μέλλον.

Ο Dr. T.Radaman πιστεύει ότι τα ισλαμικά κράτη πρέπει να προχωρήσουν πέρα από την πόλωση και ότι απαιτείται πολιτικό όραμα που θα προκύψει από πιο μετριοπαθείς τάσεις ισλαμιστών. Δεν πιστεύει ότι μπορεί να υπάρχει κάποια πρόοδος στις πλούσιες αραβικές μοναρχίες (οι οποίες, βέβαια, για συγκεκριμένους λόγους, δεν είναι ούτε στο "δημοκρατικό", ούτε στο "ανθρωπιστικό" στόχαστρο).

Tariq Ramadan - "Trying to Understand the Arab Awakening"