Παρασκευή 13 Ιουλίου 2012

Οι παρατηρητές πουλιών και το στρατηγικό μοντέλο ανάπτυξης του τόπου

"Μπορούν οι τοπικοί άρχοντες και η ελληνική κυβέρνηση να διακινδυνεύσουν σοβαρά μια σημαντική μείωση του οικολογικού τουρισμού κατά τη διάρκεια της τρέχουσας οικονομικής κρίσης; Είναι πρόθυμοι να αυξήσουν περαιτέρω την οικονομική εξαθλίωση των πολιτών τους από την επέκταση των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης σε περιοχές όπως η Λέσβος, που έχει τη δυνατότητα να ξεπεράσει τη σημερινή κρίση; Γιατί να προκαλέσει το κλείσιμο ξενοδοχείων και ταβερνών και την αύξηση της ανεργίας στη «μικρή οικονομία» της Λέσβου;" (πηγή: http://www.lesvosbirding.com)

Αυτά μας λέει ο Steve Dudley, συγγραφέας του «Οδηγού παρατήρησης πουλιών της Λέσβου» και ιδιοκτήτης του Lesvosbirding.com, με αφορμή την επένδυση του ΡΟΚΑ και τη μαζική εγκατάσταση αιολικών πάρκων στις Δημοτικές Ενότητες Καλλονής και Ερεσού-Αντίσσης. Παράλληλα, ο κ. Dudley, ο οποίος ασκεί μεγάλη επιρροή σε δίκτυα παρατηρητών πουλιών, δηλώνει ότι:

«Οι παρατηρητές πουλιών είναι μια ισχυρή ομάδα. Αποτελούν σημαντικό έσοδο για την τοπική οικονομία της Λέσβου. Για πολλά θέρετρα και ιδίως για το σημαντικό θέρετρο παρατήρησης πουλιών στη Σκάλα Καλλονής, αποτελούν ένα ζωτικό κομμάτι της τοπικής οικονομίας με μέσο εβδομαδιαίο τοπικό όφελος περίπου 1.000 € ανά παρατηρητή πουλιών. Με περίπου 3.000 παρατηρητές πουλιών που επισκέπτονται το νησί κάθε χρόνο, σημαίνει ότι το συνολικό ετήσιο όφελος από τη διεθνή κοινότητα παρατηρητών πουλιών ανέρχεται στα 3.000.000 €. Το ποσό αυτό αυξάνεται αν συνυπολογίσουμε και εκείνους που ενδιαφέρονται για την ευρύτερη άγρια ζωή. Αυτό είναι σημαντικό, ειδικά αν σκεφτούμε ότι η δαπάνη αυτή είναι αφορά μόνο μία ή δύο περιοχές του νησιού. Τα ετήσια έσοδα από τον οικοτουρισμό (από όλες τις ομάδες επισκεπτών που αναζητούν την άγρια ζωή) είναι πιθανώς περισσότερα από την αποζημίωση που προσφέρει η εταιρεία εκμετάλλευσης του έργου (νομίζω ότι αυτό είναι περίπου 3.700.000€).»


Πράγματι, οι παρατηρητές πουλιών είναι ένα πολύ δυναμικό δίκτυο επισκεπτών που εμφανίζει μια ισχυρή συνοχή και …αν χρειαστεί, κάνει πράξη τα λόγια της. Ενδεικτικά, αξίζει να σημειωθεί ότι η συντριπτική πλειοψηφία των Ευρωπαίων παρατηρητών πουλιών αρνείται να επισκεφτεί το νησί της Μάλτας λόγω του κυνηγιού των άγριων πουλιών, για το οποίο η ΕΕ και η κυβέρνηση της Μάλτας δεν λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα.

Από την άλλη, τα ανταποδοτικά οφέλη που προσφέρονται στον τοπικό πληθυσμό είναι οι 30 μόνιμες θέσεις εργασίας (που πιθανότατα να είναι και λιγότερες από 30, βάσει της ελληνικής εμπειρίας), το μηνιαίο όφελος των 10-15€ σε κάθε λογαριασμό της ΔΕΗ για δύο μόνο Δημοτικές Ενότητες της Λέσβου (ενώ όλοι οι δημότες θα κληθούν να πληρώσουν μια αμφιλεγόμενη διασύνδεση με την Ηπειρωτική Ελλάδα), μια πρόσκαιρη (3χρονη) τόνωση του κατασκευαστικού/ οικοδομικού κλάδου.

Παράλληλα, πρέπει να συνυπολογιστεί ότι τα έσοδα του οικοτουρισμού πηγαίνουν άμεσα στο δημότη, ενώ μεγάλο μέρος των αντισταθμιστικών της εταιρείας ΡΟΚΑΣ θα πηγαίνει έμμεσα στο δημότη, αφού θα αποδίδεται μέσω του Δήμου και του Κράτους (Πράσινου Ταμείου). Να σημειωθεί ότι ο κ. Dudley στους παραπάνω υπολογισμούς του δεν λαμβάνει υπόψη παράγοντες, όπως η φυσική διακύμανση της έντασης του ανέμου, οι διακυμάνσεις της μηχανολογικής κατάστασης, η φυσική φθορά, τα ατυχήματα, οι βλάβες, οι διακοπές στην παροχή ενέργειας, κ.α., καθώς οι Α/Γ δεν είναι δυνατόν να δουλεύουν πάντα με πλήρη απόδοση, γεγονός που θα σημάνει αρκετή μείωση των αντισταθμιστικών οφελών (που δεν είναι πραγματικά αντισταθμιστικά, αλλά τα προβλεπόμενα βάσει του νόμου και τα οποία δεν είναι ορθό να παρουσιάζονται με απόλυτους αριθμούς, αλλά μόνο με ποσοστά).


Ως προς το θέμα του εργοστασίου της ΔΕΗ, υπάρχει ανοικτός επιστημονικός διάλογος για το κατά πόσο η αιολική ενέργεια αντικαθιστώντας κατά μέρος την ηλεκτρική μειώνει σημαντικά τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, λόγω της αυξημένης ανάγκης καύσης ορυκτών καύσιμων, όταν ο άνεμος δεν φυσάει (π.χ. πρόσφατη έρευνα του Argonne National Laboratory, ΗΠΑ). Σε κάθε περίπτωση, πρακτικά δεν είναι ακόμα δυνατή η πλήρης απεξάρτηση από την παραγωγή της ηλεκτρικής ενέργειας με τη βοήθεια της αιολικής ενέργειας, καθώς η λειτουργία των ανεμογεννητριών προϋποθέτει λειτουργία θερμοηλεκτρικών σταθμών, οι οποίοι παρέχουν το φορτίο βάσης, γι’ αυτό και δεν είναι δυνατή η πλήρης αντικατάσταση της ανανεώσιμης με τη συμβατική ενέργεια. Οπότε, απ’ ότι φαίνεται, το εργοστάσιο της ΔΕΗ θα συνεχίσει να λειτουργεί. Συνεπώς, ο πιο ενδεδειγμένος τρόπος για τον περιορισμό των εκπομπών ρύπων από την κατανάλωση καυσίμων στην ατμόσφαιρα είναι πέρα από τη χρήση άλλων ανανεώσιμων μορφών ενέργειαςη εξοικονόμηση ενέργειας και η αύξηση ενεργειακής απόδοσης των κατοικιών, πράγμα που απαιτεί και την ανάλογη διαμόρφωση πολιτικής διαχείρισης ενέργειας, η οποία σήμερα δεν υπάρχει σε τοπικό επίπεδο.


Με άλλα λόγια, παραπάνω υποστηρίζεται ότι τα οικονομικά και κοινωνικά αντισταθμιστικά οφέλη που προσφέρονται από την εταιρεία ΡΟΚΑΣ μπορεί να είναι λιγότερα από τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά οφέλη του οικοτουρισμού (παρατήρηση πουλιών, τουρισμός φύσης & άγριας ζωής). Ο οικοτουρισμός φαίνεται ότι μπορεί να πληγεί σημαντικά από την επένδυση, λόγω των ενδεχομένων επιπτώσεων των αιολικών πάρκων στην πλούσια πανίδα και χλωρίδα του νησιού.  Αν, στα παραπάνω, προσμετρηθούν πιθανές αρνητικές επιδράσεις της επένδυσης ΡΟΚΑ σε άλλες ειδικές μορφές τουρισμού, όπως ο αγροτουρισμός, γεωτουρισμός, περιπατητικός τουρισμός, εκπαιδευτικός τουρισμός, κλπ (κίνδυνοι σε αρχαιολογικές θέσεις και σε διάσπαρτα απολιθώματα, πολλαπλασιασμός φαινομένων διάβρωσης, επίδραση στην ποιότητα των χαρακτηριστικών του τοπίου, επίδραση σε μονοπάτια, κλπ), όπως έχουν τονίσει αρκετοί επιστήμονες σχετικών αντικειμένων, τότε το πρόβλημα γίνεται ακόμα μεγαλύτερο… έχοντας επιπτώσεις στον τομέα της απασχόλησης, στην τοπική οικονομία και στα δημόσια έσοδα (π.χ. πρόσφατη έρευνα του Εθνικού Οργανισμού Τουρισμού της Σκωτίας). Το μέγεθος της επίδρασης της αιολικής βιομηχανίας, που μαρτυρά η χωρική της εξάπλωση (η οποία, για τη Λέσβο, συνεπάγεται και δυσκολία καθημερινού ελέγχου λειτουργίας της), δεν θα μπορούσε να συνυπάρξει αρμονικά με την τουριστική βιομηχανία που κατασκευάζει και διαχειρίζεται τοπία με το δικό της τρόπο. Οι απώλειες αυτές δεν θα είναι μόνο σε αριθμούς τουριστών, αλλά θα σημάνουν αδυναμία σχεδιασμού της μελλοντικής τουριστικής ανάπτυξης σε διαφόρους τομείς, όπως και (μερική) αδυναμία προώθησης/ αξιοποίησης της πρωτογενούς μας παραγωγής μέσω του τουρισμού. Γενικότερα, ο τουρισμός ωφελεί περισσότερους οικονομικούς κλάδους, απ' ότι η αιολική βιομηχανία, ενώ, σήμερα, υπάρχει ανάγκη προώθησης της τοπικής παραγωγής. 


Σήμερα, οι τοπικές μας κοινωνίες ρωτάνε συνεχώς «ποιο δρόμο πρέπει να ακολουθήσουμε για να επιβιώσουμε;». Με άλλα λόγια, ποιο είναι το στρατηγικό μοντέλο ανάπτυξης του τόπου; Για να επιτευχθεί, λοιπόν, η ολοκληρωμένη εφαρμογή ενός στρατηγικού μοντέλου ανάπτυξης του τόπου, απαιτείται, πρώτα απ' όλα, απ' όλους τους θεσμικούς και μη θεσμικούς φορείς, να συμφωνήσουν ως προς το περιεχόμενό του. Είμαστε έτοιμοι να συμφωνήσουμε σε ένα στρατηγικό μοντέλο ανάπτυξης και να προβούμε στις απαραίτητες συντονισμένες ενέργειες εφαρμογής του; Αν όχι, να δούμε ποιος δεν συμφωνεί και γιατί… Προς αυτή την κατεύθυνση, απαιτείται μεθοδική εργασία των διαφόρων φορέων και συνεργασία με επιστημονικούς φορείς, οργάνωση και συντονισμός ποικίλων δράσεων, καθώς και ενημέρωση και εκπαίδευση του κοινού (αντιλήψεις, νοοτροπίες, συμπεριφορές, ανάπτυξη κουλτούρας). Τα βασικά χαρακτηριστικά του αναπτυξιακού αυτού μοντέλου έχουν ήδη διαμορφωθεί από τις υπηρεσίες και τους φορείς σχεδιασμού και ανάπτυξης. Ποιοι είναι εκείνοι, άραγε, που θα πάρουν την ΕΥΘΥΝΗ να αλλάξουν/ ακυρώσουν (είτε με οριστική απόφαση, είτε με γνωμοδοτική) την αναπτυξιακή κατεύθυνση/ προσανατολισμό του νησιού, με ποια κριτήρια και με ποιο σχεδιασμό;

Ένα τέτοιο μοντέλο ανάπτυξης θα μπορούσε να δεχθεί μικρές μονάδες αιολικής ενέργειας στην κλίμακα του περιβάλλοντος χώρου, που θα χωροθετούνται ορθά και θα ενσωματώνονται αρμονικά στο τοπίο, σεβόμενες πλήρως τους φυσικούς και πολιτισμικούς πόρους των νησιών. Σε ένα τέτοιο μοντέλο ανάπτυξης θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν συνδυαστικά για την παραγωγή ενέργειας η γεωθερμία, η ηλιακή ενέργεια, η υδροηλεκτρική και η βιομάζα, και να αναπτυχθεί μια ολοκληρωμένη πολιτική διαχείρισης ενέργειας, που θα δώσει έμφαση στην εξοικονόμηση ενέργειας. Ένα τέτοιο μοντέλο ανάπτυξης θα έδινε έμφαση στις σύγχρονες μεθόδους αγροτικής παραγωγής και στην αναβάθμιση της ποιότητας του αγροτικού προϊόντος (σε όλα τα στάδια παραγωγής και διάθεσής του στην αγορά), στις σύγχρονες μορφές αγροτικής οργάνωσης, καθώς και στην ορθή διαχείριση αποβλήτων. Ένα τέτοιο μοντέλο ανάπτυξης, όμως, προϋποθέτει ικανούς ανθρώπους σε επίπεδο σχεδιασμού και παρακολούθησής της εφαρμογής του.


Εν κατακλείδι, οι βασικές ενστάσεις δεν είναι ως προς την αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας με ανεμογεννήτριες, αλλά ως προς την τεράστια κλίμακα/ μέγεθος της συγκεκριμένης επένδυσης, η οποία δεν συνάδει με την κλίμακα του πολυδιάστατου και πολυλειτουργικού ελληνικού νησιωτικού τοπίου, σε αντίθεση με τα πολλές φορές μονοδιάστατα (παραγωγικά) και ομογενοποιημένα τοπία χωρών της Βορειοδυτικής Ευρώπης που απλώνονται σε τεράστιες εκτάσεις γης και πολλές φορές συνδέονται με μια λειτουργία. Η αναπτυξιακή κατεύθυνση/ προσανατολισμός του νησιού προς τις ειδικές/ εναλλακτικές μορφές τουρισμού και γενικότερα προς τις δραστηριότητες ήπιας μορφής που οικοδομείται εδώ και αρκετά χρόνια σε διάφορα επίπεδα δεν αφήνει περιθώρια για τέτοιου μεγέθους παρεμβάσεις στον πολιτισμικό και φυσικό του κεφάλαιο/ πόρο/ κληρονομιά. Ενστάσεις επίσης υπάρχουν ως προς τα αντισταθμιστικά οφέλη, τα οποία θα πρέπει να απευθύνονται στο σύνολο του πληθυσμού, να είναι ικανοποιητικώς ανταποδοτικά, αειφόρα και μακροπρόθεσμα. Τέλος, είναι αυτονόητο ότι η δημόσια διαβούλευση του έργου και η συμμετοχή του κοινού, προϋποθέτει πολύπλευρη και επαρκή ενημέρωση των πολιτών από την Πολιτεία.

Κλείνοντας αυτή την παρέμβαση, καλό θα ήταν να υπάρξει μια ειδική αναφορά στην έννοια του τοπίου, η οποία συζητείται τον τελευταίο καιρό. Τοπίο σημαίνει «μία περιοχή, όπως γίνεται αντιληπτή από ανθρώπους, της οποίας ο χαρακτήρας είναι το αποτέλεσμα της δράσης και αλληλεπίδρασης των φυσικών και/ ή ανθρώπινων παραγόντων» (Ευρωπαϊκή Σύμβαση για το Τοπίο). Για μας τους γεωγράφους, το τοπίο είναι μια μονάδα ανάλυσης του χώρου μέσω της οποίας αποτυπώνεται, οριοθετείται, εκδηλώνεται και εκφράζεται η σχέση ανθρώπου και χώρου (συνεπώς οι προσεγγίσεις μας είναι πέραν του πλαισίου των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων). Σύμφωνα με τη διεθνώς καθορισμένη έννοια του, το τοπίο δεν είναι μόνο οπτικό σχήμα, καθώς μπορεί να γίνει αντιληπτό με όλες τις αισθήσεις μας, έχοντας πολλές διαστάσεις (υλικές και συμβολικές). Τα τοπία ως προϊόντα μακροχρόνιων σχέσεων και αλληλεπιδράσεων ανθρώπου-χώρου, αποτελούν εθνικό μας πλούτο και κοινό μας αγαθό που συνεπάγεται δικαιώματα και υποχρεώσεις για όλους μας. Κατά συνέπεια, τα τοπία μας χρήζουν προστασίας, ορθής διαχείρισης και κατάλληλου σχεδιασμού.



Θα ήταν, λοιπόν, χρήσιμο, σωστό και πρέπoν για τους αρμόδιους φορείς και τα κέντρα λήψης αποφάσεων σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, εφόσον διακυβεύεται το δημόσιο συμφέρον, να διερευνήσουν προσεκτικά τα παραπάνω και να λάβουν επαρκώς υπόψη τις μελέτες και τα άρθρα των εξειδικευμένων επιστημόνων του Πανεπιστημίου Αιγαίου (κυρίως) που έχουν εκπονηθεί για το έργο «Αιγαία Ζεύξη», τα οποία συγκλίνουν σε αρκετά τους συμπεράσματα.
 
Δείτε επίσης ένα παρόμοιο άρθρο στην εφημερίδα "Δημοκράτης" της Λέσβου:

1 σχόλιο: