Γιατί δεν υπάρχουν τοπικά προϊόντα στα ράφια των μεγάλων τοπικών σουπερμάρκετ;

Μόλις γύρισα από μεγάλο σουπερμάρκετ. Έψαξα για τοπικά προϊόντα και συγκεκριμένα για μέλι. Είδα αυτή την εικόνα. Πουθενά λεσβιακό μέλι...

Όταν ζήτησα από τη διεύθυνση να μου εξηγήσει το λόγο, κάποιος εκπρόσωπος μου είπε ότι: α) πρέπει να υπάρχει η κατάλληλη ποσότητα, β) πρέπει να πληρούνται οι προϋποθέσεις που μπαίνουν από την κεντρική διεύθυνση του καταστήματος.

Προβληματισμένος επέστρεψα σπίτι και τηλεφώνησα σε έναν τοπικό παραγωγό μελιού. Μου είπε ότι οι κατάλληλες ποσότητες σαφώς και υπάρχουν, αφού γίνονται και εξαγωγές. Το πραγματικό πρόβλημα, μου εξήγησε, είναι ότι τα μεγάλα σουπερμάρκετ δουλεύουν με 6μηνες και 8μηνες επιταγές (δηλαδή παίρνουν επιταγές που θα εξοφληθούν σε διάστημα 6 και 8 μηνών), κάτι που σαφώς και δεν μπορεί να αντέξει ο μικρός παραγωγός που θέλει ρευστότητα για να κινηθεί. Μου είπε επίσης ότι δεν σέβονται κάποιες συμφωνίες που έχουν υπογράψει (μέσω υπηρεσιών της Περιφέρειας Β. Αιγαίου, αν δεν κάνω λάθος) ως προς την προώθηση της τοπικής επιχειρηματικότητας και των τοπικών προϊόντων (αυτό το αναφέρω με επιφύλαξη).

Οι πολίτες πρέπει να επιλέγουν πιστοποιημένα τοπικά (δηλαδή προϊόντα με ταμπέλα), τα οποία έχουν ελεγχθεί από τα τοπικά παραρτήματα της Διεύθυνσης Κτηνιατρικής, του Γενικό Χημείο του Κράτους και του Ενιαίου Φορέα Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ). Αλλιώς δεν μπορούν να είναι σίγουροι για το προϊόν…

Αρμόλια: ένα ντελικάτο εστιατόριο με παραδοσιακή
χιώτικη κουζίνα στην πλατεία Χαλανδρίου στην Αθήνα.
Εμείς;

Ως προς την ποιότητά τους, και συγκεκριμένα αυτή του μελιού, το ντόπιο μέλι τυποποιείται με τη λιγότερη δυνατή επεξεργασία και έτσι δεν καταστρέφεται ένα μεγάλο μέρος των ενζύμων του. Συνεπώς ποτέ το μέλι δεν είναι ακριβώς το ίδιο γευστικό, αλλά διαφέρει ανά εποχή (οι διαφορές, βέβαια, είναι μικρές). Το ντόπιο μέλι κάποια στιγμή θα κρυσταλλώσει. Αντιθέτως το βιομηχανικό μέλι έχει υποστεί μεγαλύτερη επεξεργασία, έχει χαθεί μεγαλύτερο μέρος των ενζύμων του, έχει προσμιχθεί με άλλες ουσίες και δεν κρυσταλλώνει  εύκολα. Οι μεγάλες εταιρείες εισάγουν μέλι από χώρες με μικρότερη φορολογία (π.χ. Μεξικό, Γουατεμάλα, Τουρκία, Βουλγαρία) και το αναμειγνύουν με το δικό μας (όπως γίνεται και με άλλα προϊόντα). Οι ταμπέλες γράφουν «ελληνικό μέλι».

Οι παραγωγοί της Λέσβου είναι σχεδόν όλοι τους μικροί έως πολύ μικροί. Αυτή είναι η δομή της αγροτικής μας οικονομίας και αυτό δεν αλλάζει για πολλούς λόγους. Με αυτό το δεδομένο, λοιπόν, θα πρέπει να προσαρμοστούν οι μεγάλες εταιρείες.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ-ΠΡΟΤΑΣΗ

Προς παράγοντες Δήμου-Περιφέρειας: Σαφώς πρέπει να γίνουν οι κατάλληλες παρεμβάσεις στις κεντρικές αλυσίδες σουπερμάρκετ, ώστε να διασφαλιστούν οι όποιες συμφωνίες που τυχόν έχουν υπογραφεί ή να γίνουν ευνοϊκότερες οι προϋποθέσεις συνεργασίας μικρών τοπικών παραγωγών με σουπερμάρκετ όσο αυτό είναι εφικτό στο πλαίσιο της ελεύθερης αγοράς (π.χ. μέσω τυχόν μισθώσεων). Οι Λέσβιοι ψωνίζουν μαζικά από τα σουπερμάρκετ, αλλά οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν τα τοπικά τους προϊόντα, ούτε το που έγκειται η διαφορά ποιότητάς τους σε σχέση με τα βιομηχανικά (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι όλα τα τοπικά προϊόντα είναι ποιοτικά). Οι τοπικοί παράγοντες οφείλουν να σχεδιάσουν την ανάπτυξη του τόπου. Εκεί θα φανεί η ικανότητά τους... Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να καθίσουν με σταυρωμένα χέρια. Η αγροτική ανάπτυξη είναι το μέλλον της Λέσβου. Έμφαση πρέπει να δοθεί στην ποιότητα, στην καινοτομία, στην τοπικότητα και στην παράδοση και συγκεκριμένες προτάσεις έχουν ήδη κατατεθεί (π.χ. καθιέρωση λεσβιακού συμφώνου ποιότητας, ενοποιημένη στρατηγική branding τόπου, clusters επιχειρήσεων, farmers markets, βλ. άρθρο 56 του Νόμου 4235/2014). Ενδεικτικά, δείτε τις προτάσεις της Πρωτοβουλίας Πολιτών Λέσβου στις σελίδες 44-57: http://politeslesvou.gr/images/programma/Programma.pdf 

Προς ντόπιους παραγωγούς: Όσο μπορείτε, αποφεύγετε την υψηλή τιμολόγηση. Σε πολλές περιπτώσεις (π.χ. πολύ μικρών παραγωγών) παρόλο που δεν υπάρχουν μεσάζοντες, η τιμή των προϊόντων είναι ιδιαίτερα υψηλή, γεγονός που αποθαρρύνει τους ντόπιους από το να προτιμούν τα τοπικά μας προϊόντα.

Προς συμπολίτες: Ας αποφεύγουμε, όσο μπορούμε τις αλυσίδες μεγάλων σουπερμάρκετ και ας προτιμάμε αυτά της γειτονιάς σας που έχουν τοπικά προϊόντα στα ράφια τους (π.χ. σουπερμάρκετ «Μυτιλήνη» στη Χρυσομαλλούσα, σουπερμάρκετ «1» δίπλα στο ξενοδοχείο «Λόριετ» στο αεροδρόμιο, στη «Φρουτοσύνθεση» στο πάρκινγκ, στα μικρά παντοπωλεία μέσα στην αγορά…υπάρχουν και πολλά άλλα).

Ας στηρίξουμε όλοι μια τέτοια συνδυαστική προσπάθεια (αυτοδιοίκηση-παραγωγοί-πολίτες) για την τοπική ανάπτυξη. Είναι θέμα τοπικής αλληλεγγύης και αίσθησης κοινότητας, θέμα στήριξης της τοπικής οικονομίας (το χρήμα ανακυκλώνεται), θέμα διατροφής, θέμα διασφάλισης αυτάρκειας, θέμα παράδοσης, θέμα αισθητικής, θέμα ποιότητας ζωής… είναι υπόθεση όλων μας.

Ο πολιτισμός και οι νεοκοτζαμπάσηδες

Το κεφάλαιο ‘κουλτούρα’ (προέρχεται από το λατινικό cultura) είναι αυτό που κυρίως μ’ απασχολεί. Η κουλτούρα έχει την έννοια της εσωτερικής καλλιέργειας, του πολιτισμικού συστήματος, της παιδείας, κλπ. Αρχικά σήμαινε ‘φροντίδα της φυσικής ανάπτυξης για φυτά και ζώα’, με την πάροδο του χρόνου έγινε ‘φροντίδα ανθρώπινης ανάπτυξης’ και ειδικά του ανθρώπινου νου. Διαβιβάζεται από γενιά σε γενιά και δεν είναι στατική. Είναι ένας συνολικός τρόπος ζωής που αποτελείται από υλικά και άυλα στοιχεία. Μπορεί να συμπεριλαμβάνει γλώσσα, μουσική, ήθη και έθιμα, μύθους, θρησκεία, ενδυματολογικές και διατροφικές συνήθειες, τηλεόραση, έργα τέχνης, κτήρια, εμπορικά καταστήματα, κλαμπ, γυμναστήρια, κλπ. Η κουλτούρα δημιουργεί ‘πολιτισμό’.

Πεποίθησή μου είναι ότι το πρόβλημα της σύγχρονης Ελλάδας είναι πρωτίστως ‘πολιτισμικό’ και μετά ‘πολιτικό’. Γι’ αυτό και δεν βρίσκω ολοκληρωμένες λύσεις στη σύγχρονη πολιτική σκηνή, ούτε πιστεύω ότι με μια έστω… «ιδανική» πολιτική πρωτοβουλία θα λυθεί το πρόβλημα. Επιπλέον, στην πράξη, η σύγχρονη πολιτική παράγεται με οπαδικούς όρους και απευθύνεται σε ανάλογο κοινό. Επίσης, τις περισσότερες φορές, αργά ή γρήγορα, εξυπηρετεί συμφέροντα και διχάζει τις ανθρώπινες μάζες έτσι ώστε να ελέγχει τη βούλησή τους. Συνεπώς, δεν μ’ ενδιαφέρει η πολιτική ταυτότητα του καθενός (άλλωστε λίγοι έχουν εντρυφήσει στην ουσία), αλλά ο χαρακτήρας και οι αξίες του. Προσωπικά εκτιμώ περισσότερο τα άτομα που δεν τρέφουν μίσος, συμπλέγματα και φανατισμό, σκεπτόμενοι μονοδιάστατα, που δεν «άγονται και φέρονται» από ανθρώπινες μάζες (πλειοψηφίες), αλλά ούτε και είναι έρμαια συγκεκριμένων ατόμων (δηλαδή, υποτακτικοί ή «τσιράκια»). Προς αυτή την κατεύθυνση ο Λόρδος Βύρωνας έθεσε τα πρότυπα με τον ανυπόταχτο και αμετανόητο Μάνφρεντ που πάντα αποτελoύσε το είδος του ανθρώπου που μπορούσε να με συγκινήσει.

Επιστρέφοντας στο προηγούμενο νόημα, το πολιτισμικό κομμάτι έχει να κάνει με τρόπους αντίληψης, σκέψης, έκφρασης, συμπεριφοράς, κατανόησης, προσαρμογής, κ.α, έχει να κάνει με νοοτροπίες, με ιεράρχηση αναγκών και προτεραιοτήτων, με αξίες, αρχές, κλπ. Σε αυτό το βάθος και το εύρος πρέπει να αναζητήσουμε λύσεις. Όλα τα παραπάνω διδάσκονται και γαλουχούνται μέσω της οικογένειας και, στη συνέχεια, μέσω του σχολείου. Εκτιμώ πολύ τις προσεγγίσεις σύγχρονων σχολών ψυχολογίας που εστιάζουν στη σημαντικότητα της βρεφικής, αλλά και της παιδικής ηλικίας, για τη διαμόρφωση του ανθρώπινου χαρακτήρα.

Ποιοι σήμερα, λοιπόν, παράγουν πολιτισμό και ποια είναι η ποιότητα του; Ο καθένας έχει τις απόψεις του αναλόγως της παιδείας, της προσωπικής του κουλτούρας και των βιωμάτων του. Ωστόσο υπάρχουν κάποιοι στοιχειώδεις κανόνες για όλους, οι οποίοι καθορίζονται από το δικό μας διαμοιραζόμενο πολιτισμικό σύστημα. Εγώ θα σας μιλήσω για τον Παγγεραγωτικό Πολιτιστικό Σύλλογο της Λέσβου. Για τις ενέργειές του: μουσικές εκδηλώσεις, εθελοντικές αιμοδοσίες, θεατρικές παραστάσεις, χοροεσπερίδες, βραβεύσεις μαθητών, κινηματογραφικές προβολές, διαδικτυακό ραδιόφωνο, ποδηλατάδες, λειτουργία παιδικής χορωδίας και χορωδίας ενηλίκων, λειτουργία ρυθμικής γυμναστικής και ακαδημίας βόλεϊ, εκμάθηση μουσικών οργάνων, κατασκευή παραδοσιακών στολών, οργάνωση κολυμβητικού διάπλου, εκδηλώσεις τιμής και μνήμης, κυκλοφορία εφημερίδας, εκθέσεις ζωγραφικής, κεραμικής, κ.α., συνέδρια και ημερίδες για τοπικά προϊόντα, κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις, για την ανάδειξη της αρχαιολογικής μας κληρονομιάς, για την προώθηση περιβαλλοντικών δράσεων εθελοντισμού, κλπ. Καλλιέργεια σώματος και πνεύματος, ευγένειας και σωφροσύνης. Διατήρηση παράδοσης και μετάδοση κουλτούρας… και ένας μεγάλος αριθμός συμμετεχόντων παιδιών και εφήβων.

Ένα μεγάλο μέρος μιας κοινωνίας σε δράση, μια κοινωνία συνεργασίας, μια κοινωνία δημιουργίας, μια κοινωνία παραγωγής πολιτισμού. Για τους ανθρώπους που βρίσκονται πίσω από όλα αυτά και τα οργανώνουν, δεν χρειάζεται να σας πω… Άλλωστε δεν χρειάζονται άλλα λόγια… Το παραπάνω κείμενο, οι φωτογραφίες και η όλη προσπάθειά τους μιλάει από μόνη της!

Αυτό όμως είναι η εξαίρεση. Η Λέσβος εδώ και κάποιο καιρό, για πολλούς λόγους, έχει πάψει να παράγει ή να προάγει πολιτισμό. Τουλάχιστον δεν το κάνει με την παλαιότερη ένταση... Το νησί λόγω της θέσης του, των κοινωνικο-οικονομικών συγκυριών, αλλά και μιας διαδεδομένης νεοκοτζαμπάσικης λογικής, έχει παραδοθεί στη μιζέρια, στην ημιμάθεια, στην αγνωμοσύνη, στην προχειρότητα, στην εξουσιολαγνεία και στην επιπολαιότητα ανθρώπων που τελικά ίσως δεν διαθέτουν το ανάλογο υπόβαθρο για να δημιουργήσουν κάτι αξιόλογο σε κανένα επίπεδο.

Ας το αναλύσουμε λίγο για λόγους σαφήνειας. Ποιοι ήταν οι ‘κοτζαμπάσηδες’; Ήταν Έλληνες που συνεργάζονταν με τους Τούρκους και είχαν τον έλεγχο της κοινότητας. Ήταν υπόλογοι στην οθωμανική εξουσία για την τήρηση της σχέσης του «αγά» με τον «ραγιά», δηλαδή του τοποτηρητή με τον  «υποτακτικό» του. Οι κοτζαμπάσηδες ντύνονταν με τούρκικες γούνες, εκμεταλλεύονταν το λαό, γι’ αυτό υπήρχαν εξεγέρσεις εναντίον τους. Ο Καποδίστριας τους έλεγε «Τούρκους φέροντες χριστιανικά ονόματα». Αρκετές φορές εξαπατούσαν ακόμα και την τούρκικη ηγεσία, αφού εισέπρατταν περισσότερο απ’ όσα έδιναν. Έκαναν τα πάντα για να συνεχίζει η πολιτική και οικονομική τους ισχύ. Σύμφωνα με τον Γάλλο Πρόξενο των Ιωαννίνων, Πουκεβίλ: «Όταν οι κοτζαμπάσηδες μιλάνε για ελευθερίες δεν είναι για να καλυτερέψει η θέση του λαού, αλλά για να μπουν οι ίδιοι στη θέση των Τούρκων».... 

Χρόνια τώρα, η παράδοση των κοτζαμπάσηδων συνεχίζεται με τους ‘νεοκοτζαμπάσηδες’… Τα κόμματα έχουν, κατά κάποιο τρόπο, αντικαταστήσει το ρόλο της οθωμανικής εξουσίας και επιδιώκουν να μεσολαβούν ανάμεσα στον πολίτη και στο κράτος (βλ. πελατειακές σχέσεις), φυσικά με το αζημίωτο... το οποίο (αζημίωτο) είναι ο έλεγχος του ελεύθερου πολίτη. Έτσι, η σχέση αγα-ραγιά συνεχίζεται… και ο πολίτης, δεν πιστεύει στις δυνάμεις του, ούτε τις χρησιμοποιεί, αλλά επαναπαύεται στη διαμεσολάβηση τρίτων. Οι νεοκοτζαμπάσηδες δεν έχουν κάτι ουσιαστικό και αξιόλογο να επιδείξουν... γι' αυτό κάνουν τα πάντα για να συνεχίσει η πολιτική και οικονομική ισχύ τους (συναλλάσσονται με την κάθε εξουσία, αλλάζουν παρατάξεις αναλόγως των συμφερόντων τους, κακολογούν αλλά και κολακεύουν ακρίτως, διασπείρουν ψεύδη και συκοφαντίες, κλπ). Όσο ο κόσμος δεν εξεγείρεται τόσοι αυτοί θα συνεχίζουν… επιβάλλοντας το δεσποτισμό τους.

Ορισμένοι, λοιπόν, αντί να κοιτάξουν πώς μπορούν (με τις λίγες τους δυνάμεις) να συνεισφέρουν καλοπροαίρετα και να συνεργαστούν πραγματικά (όχι μόνο στα λόγια) σε όλη αυτήν την πολιτισμική ανάταση, παίρνουν εκδίκηση από αυτή και στερούν τον πολιτισμό από τα παιδιά όλων μας. Όπως λέει και ο Μέγας Πλάτων στην Πολιτεία του: «μια μόνο μορφή της αρετής υπάρχει, άπειρες όμως της κακίας».

Σήμερα, λοιπόν, η λειτουργία αρκετών τμημάτων του Παγγεραγωτικού Πολιτιστικού Συλλόγου έχει σταματήσει. Ποιοι, άραγε, τους πήραν ...τα κλειδιά του αύριο; Ιδού το ερώτημα…

Ας επιλέξουμε, επιτέλους, με ποιες δυνάμεις είμαστε: με τις δυνάμεις του πολιτισμού ή με τους νεοκοτζαμπάσηδες; Και ας πράξουμε αναλόγως…

ΥΓ: Για να μην υπάρχουν παρερμηνείες, οφείλω να επισημάνω τα εξής: 
Καταρχάς, το παραπάνω άρθρο είναι ενυπόγραφο. Όπως αναγράφεται ξεκάθαρα, το πρόβλημα είναι πρωτίστως πολιτισμικό και μετά πολιτικό και όχι προσωπικό (εκ των πραγμάτων, δεν θα μπορούσε να είναι προσωπικό). Δεν αναφέρεται σε συγκεκριμένα πρόσωπα, ούτε και έχει σκοπό να θίξει πρόσωπα, αλλά νοοτροπίες (και ότι έχει να κάνει με νοοτροπίες ανήκει στη σφαίρα του "πολιτισμικού", όχι του "πολιτικού"). Oι νοοτροπίες αλλάζουν... Δηλαδή ένας "νεοκοτζαμπάσης" μπορεί να «μεταμορφωθεί» σε "ελεύθερο πολίτη" ή ένας "ελεύθερος πολίτης" να «μεταμορφωθεί» σε 'νεοκοτζαμπάση'. Είναι κοινώς παραδεκτό ότι ο Παγγεραγωτικός Σύλλογος αποτελεί μια σύγχρονη "όαση" πολιτισμού και αυτό αποδεικνύεται από τις δράσεις του, όπως τις φέρνουν εις πέρας οι συντελεστές του. Οι δράσεις αυτές σταμάτησαν. Το γεγονός αυτό, από μόνο του, δεν άρεσε σε πολύ κόσμο, εντός και εκτός Γέρας (ένας από αυτούς και ο γράφων). Μέχρι εκεί... 
Οι δυνάμεις του Πολιτισμού πάντοτε στοχεύουν σε συνεργασία, ομοψυχία και δημιουργία... δίχως να διαπραγματεύονται τις αξίες τους.