Παρασκευή 10 Οκτωβρίου 2014

Ο πολιτισμός και οι νεοκοτζαμπάσηδες

Το κεφάλαιο ‘κουλτούρα’ (προέρχεται από το λατινικό cultura) είναι αυτό που κυρίως μ’ απασχολεί. Η κουλτούρα έχει την έννοια της εσωτερικής καλλιέργειας, του πολιτισμικού συστήματος, της παιδείας, κλπ. Αρχικά σήμαινε ‘φροντίδα της φυσικής ανάπτυξης για φυτά και ζώα’, με την πάροδο του χρόνου έγινε ‘φροντίδα ανθρώπινης ανάπτυξης’ και ειδικά του ανθρώπινου νου. Διαβιβάζεται από γενιά σε γενιά και δεν είναι στατική. Είναι ένας συνολικός τρόπος ζωής που αποτελείται από υλικά και άυλα στοιχεία. Μπορεί να συμπεριλαμβάνει γλώσσα, μουσική, ήθη και έθιμα, μύθους, θρησκεία, ενδυματολογικές και διατροφικές συνήθειες, τηλεόραση, έργα τέχνης, κτήρια, εμπορικά καταστήματα, κλαμπ, γυμναστήρια, κλπ. Η κουλτούρα δημιουργεί ‘πολιτισμό’.

Πεποίθησή μου είναι ότι το πρόβλημα της σύγχρονης Ελλάδας είναι πρωτίστως ‘πολιτισμικό’ και μετά ‘πολιτικό’. Γι’ αυτό και δεν βρίσκω ολοκληρωμένες λύσεις στη σύγχρονη πολιτική σκηνή, ούτε πιστεύω ότι με μια έστω… «ιδανική» πολιτική πρωτοβουλία θα λυθεί το πρόβλημα. Επιπλέον, στην πράξη, η σύγχρονη πολιτική παράγεται με οπαδικούς όρους και απευθύνεται σε ανάλογο κοινό. Επίσης, τις περισσότερες φορές, αργά ή γρήγορα, εξυπηρετεί συμφέροντα και διχάζει τις ανθρώπινες μάζες έτσι ώστε να ελέγχει τη βούλησή τους. Συνεπώς, δεν μ’ ενδιαφέρει η πολιτική ταυτότητα του καθενός (άλλωστε λίγοι έχουν εντρυφήσει στην ουσία), αλλά ο χαρακτήρας και οι αξίες του. Προσωπικά εκτιμώ περισσότερο τα άτομα που δεν τρέφουν μίσος, συμπλέγματα και φανατισμό, σκεπτόμενοι μονοδιάστατα, που δεν «άγονται και φέρονται» από ανθρώπινες μάζες (πλειοψηφίες), αλλά ούτε και είναι έρμαια συγκεκριμένων ατόμων (δηλαδή, υποτακτικοί ή «τσιράκια»). Προς αυτή την κατεύθυνση ο Λόρδος Βύρωνας έθεσε τα πρότυπα με τον ανυπόταχτο και αμετανόητο Μάνφρεντ που πάντα αποτελoύσε το είδος του ανθρώπου που μπορούσε να με συγκινήσει.

Επιστρέφοντας στο προηγούμενο νόημα, το πολιτισμικό κομμάτι έχει να κάνει με τρόπους αντίληψης, σκέψης, έκφρασης, συμπεριφοράς, κατανόησης, προσαρμογής, κ.α, έχει να κάνει με νοοτροπίες, με ιεράρχηση αναγκών και προτεραιοτήτων, με αξίες, αρχές, κλπ. Σε αυτό το βάθος και το εύρος πρέπει να αναζητήσουμε λύσεις. Όλα τα παραπάνω διδάσκονται και γαλουχούνται μέσω της οικογένειας και, στη συνέχεια, μέσω του σχολείου. Εκτιμώ πολύ τις προσεγγίσεις σύγχρονων σχολών ψυχολογίας που εστιάζουν στη σημαντικότητα της βρεφικής, αλλά και της παιδικής ηλικίας, για τη διαμόρφωση του ανθρώπινου χαρακτήρα.

Ποιοι σήμερα, λοιπόν, παράγουν πολιτισμό και ποια είναι η ποιότητα του; Ο καθένας έχει τις απόψεις του αναλόγως της παιδείας, της προσωπικής του κουλτούρας και των βιωμάτων του. Ωστόσο υπάρχουν κάποιοι στοιχειώδεις κανόνες για όλους, οι οποίοι καθορίζονται από το δικό μας διαμοιραζόμενο πολιτισμικό σύστημα. Εγώ θα σας μιλήσω για τον Παγγεραγωτικό Πολιτιστικό Σύλλογο της Λέσβου. Για τις ενέργειές του: μουσικές εκδηλώσεις, εθελοντικές αιμοδοσίες, θεατρικές παραστάσεις, χοροεσπερίδες, βραβεύσεις μαθητών, κινηματογραφικές προβολές, διαδικτυακό ραδιόφωνο, ποδηλατάδες, λειτουργία παιδικής χορωδίας και χορωδίας ενηλίκων, λειτουργία ρυθμικής γυμναστικής και ακαδημίας βόλεϊ, εκμάθηση μουσικών οργάνων, κατασκευή παραδοσιακών στολών, οργάνωση κολυμβητικού διάπλου, εκδηλώσεις τιμής και μνήμης, κυκλοφορία εφημερίδας, εκθέσεις ζωγραφικής, κεραμικής, κ.α., συνέδρια και ημερίδες για τοπικά προϊόντα, κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις, για την ανάδειξη της αρχαιολογικής μας κληρονομιάς, για την προώθηση περιβαλλοντικών δράσεων εθελοντισμού, κλπ. Καλλιέργεια σώματος και πνεύματος, ευγένειας και σωφροσύνης. Διατήρηση παράδοσης και μετάδοση κουλτούρας… και ένας μεγάλος αριθμός συμμετεχόντων παιδιών και εφήβων.


Ένα μεγάλο μέρος μιας κοινωνίας σε δράση, μια κοινωνία συνεργασίας, μια κοινωνία δημιουργίας, μια κοινωνία παραγωγής πολιτισμού. Για τους ανθρώπους που βρίσκονται πίσω από όλα αυτά και τα οργανώνουν, δεν χρειάζεται να σας πω… Άλλωστε δεν χρειάζονται άλλα λόγια… Το παραπάνω κείμενο, οι φωτογραφίες και η όλη προσπάθειά τους μιλάει από μόνη της!


Αυτό όμως είναι η εξαίρεση. Η Λέσβος εδώ και κάποιο καιρό, για πολλούς λόγους, έχει πάψει να παράγει ή να προάγει πολιτισμό. Τουλάχιστον δεν το κάνει με την παλαιότερη ένταση... Το νησί λόγω της θέσης του, των κοινωνικο-οικονομικών συγκυριών, αλλά και μιας διαδεδομένης νεοκοτζαμπάσικης λογικής, έχει παραδοθεί στη μιζέρια, στην ημιμάθεια, στην αγνωμοσύνη, στην προχειρότητα, στην εξουσιολαγνεία και στην επιπολαιότητα ανθρώπων που τελικά ίσως δεν διαθέτουν το ανάλογο υπόβαθρο για να δημιουργήσουν κάτι αξιόλογο σε κανένα επίπεδο.

Ας το αναλύσουμε λίγο για λόγους σαφήνειας. Ποιοι ήταν οι ‘κοτζαμπάσηδες’; Ήταν Έλληνες που συνεργάζονταν με τους Τούρκους και είχαν τον έλεγχο της κοινότητας. Ήταν υπόλογοι στην οθωμανική εξουσία για την τήρηση της σχέσης του «αγά» με τον «ραγιά», δηλαδή του τοποτηρητή με τον  «υποτακτικό» του. Οι κοτζαμπάσηδες ντύνονταν με τούρκικες γούνες, εκμεταλλεύονταν το λαό, γι’ αυτό υπήρχαν εξεγέρσεις εναντίον τους. Ο Καποδίστριας τους έλεγε «Τούρκους φέροντες χριστιανικά ονόματα». Αρκετές φορές εξαπατούσαν ακόμα και την τούρκικη ηγεσία, αφού εισέπρατταν περισσότερο απ’ όσα έδιναν. Έκαναν τα πάντα για να συνεχίζει η πολιτική και οικονομική τους ισχύ. Σύμφωνα με τον Γάλλο Πρόξενο των Ιωαννίνων, Πουκεβίλ: «Όταν οι κοτζαμπάσηδες μιλάνε για ελευθερίες δεν είναι για να καλυτερέψει η θέση του λαού, αλλά για να μπουν οι ίδιοι στη θέση των Τούρκων».... 

Χρόνια τώρα, η παράδοση των κοτζαμπάσηδων συνεχίζεται με τους ‘νεοκοτζαμπάσηδες’… Τα κόμματα έχουν, κατά κάποιο τρόπο, αντικαταστήσει το ρόλο της οθωμανικής εξουσίας και επιδιώκουν να μεσολαβούν ανάμεσα στον πολίτη και στο κράτος (βλ. πελατειακές σχέσεις), φυσικά με το αζημίωτο... το οποίο (αζημίωτο) είναι ο έλεγχος του ελεύθερου πολίτη. Έτσι, η σχέση αγα-ραγιά συνεχίζεται… και ο πολίτης, δεν πιστεύει στις δυνάμεις του, ούτε τις χρησιμοποιεί, αλλά επαναπαύεται στη διαμεσολάβηση τρίτων. Οι νεοκοτζαμπάσηδες δεν έχουν κάτι ουσιαστικό και αξιόλογο να επιδείξουν... γι' αυτό κάνουν τα πάντα για να συνεχίσει η πολιτική και οικονομική ισχύ τους (συναλλάσσονται με την κάθε εξουσία, αλλάζουν παρατάξεις αναλόγως των συμφερόντων τους, κακολογούν αλλά και κολακεύουν ακρίτως, διασπείρουν ψεύδη και συκοφαντίες, κλπ). Όσο ο κόσμος δεν εξεγείρεται τόσοι αυτοί θα συνεχίζουν… επιβάλλοντας το δεσποτισμό τους.

Ορισμένοι, λοιπόν, αντί να κοιτάξουν πώς μπορούν (με τις λίγες τους δυνάμεις) να συνεισφέρουν καλοπροαίρετα και να συνεργαστούν πραγματικά (όχι μόνο στα λόγια) σε όλη αυτήν την πολιτισμική ανάταση, παίρνουν εκδίκηση από αυτή και στερούν τον πολιτισμό από τα παιδιά όλων μας. Όπως λέει και ο Μέγας Πλάτων στην Πολιτεία του: «μια μόνο μορφή της αρετής υπάρχει, άπειρες όμως της κακίας».

Σήμερα, λοιπόν, η λειτουργία αρκετών τμημάτων του Παγγεραγωτικού Πολιτιστικού Συλλόγου έχει σταματήσει. Ποιοι, άραγε, τους πήραν ...τα κλειδιά του αύριο; Ιδού το ερώτημα…

Ας επιλέξουμε, επιτέλους, με ποιες δυνάμεις είμαστε: με τις δυνάμεις του πολιτισμού ή με τους νεοκοτζαμπάσηδες; Και ας πράξουμε αναλόγως…


ΥΓ: Για να μην υπάρχουν παρερμηνείες, οφείλω να επισημάνω τα εξής: 
Καταρχάς, το παραπάνω άρθρο είναι ενυπόγραφο. Όπως αναγράφεται ξεκάθαρα, το πρόβλημα είναι πρωτίστως πολιτισμικό και μετά πολιτικό και όχι προσωπικό (εκ των πραγμάτων, δεν θα μπορούσε να είναι προσωπικό). Δεν αναφέρεται σε συγκεκριμένα πρόσωπα, ούτε και έχει σκοπό να θίξει πρόσωπα, αλλά νοοτροπίες (και ότι έχει να κάνει με νοοτροπίες ανήκει στη σφαίρα του "πολιτισμικού", όχι του "πολιτικού")Oι νοοτροπίες αλλάζουν... Δηλαδή ένας "νεοκοτζαμπάσης" μπορεί να «μεταμορφωθεί» σε "ελεύθερο πολίτη" ή ένας "ελεύθερος πολίτης" να «μεταμορφωθεί» σε 'νεοκοτζαμπάση'. Είναι κοινώς παραδεκτό ότι ο Παγγεραγωτικός Σύλλογος αποτελεί μια σύγχρονη "όαση" πολιτισμού και αυτό αποδεικνύεται από τις δράσεις του, όπως τις φέρνουν εις πέρας οι συντελεστές του. Οι δράσεις αυτές σταμάτησαν. Το γεγονός αυτό, από μόνο του, δεν άρεσε σε πολύ κόσμο, εντός και εκτός Γέρας (ένας από αυτούς και ο γράφων). Μέχρι εκεί... 
Οι δυνάμεις του Πολιτισμού πάντοτε στοχεύουν σε συνεργασία, ομοψυχία και δημιουργία... δίχως να διαπραγματεύονται τις αξίες τους.

2 σχόλια:

  1. Αγαπητέ κ. Παυλή

    Ως Γεραγώτης- με Παφλιώτης ρίζες εκ μέρους της μητέρας μου- σας ευχαριστώ πολύ για το εξαίρετο κείμενό σας. Βάζετε τα πράγματα στη θέση τους.
    Στρατής Γιαννίκος
    egiannikos@sch.gr

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Λάθος ....{με Παφλιώτης}
    Σωστό.... με παφλιώτικες ρίζες
    Στρατής Γ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή