Τα άνθη του Ναπαίου Απόλλωνα

Εκατοντάδες πολίτες στα εγκαίνια του αιολικού ιερού του Ναπαίου Απόλλωνα στην Κλοπεδή της Λέσβου (κοντά στην περιοχή Νάπη), βορειοδυτικά της Αγ. Παρασκευής. Πολύ ενδιαφέροντα τα ευρήματα. Εντυπωσιακό το αποτέλεσμα των εργασιών συντήρησης. Αξιόλογη η ανάδειξη των μνημείων και η διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου… Με εξαίρεση ίσως τη μοντέρνα αρχιτεκτονική του εκθετηρίου (κυρίως) που δεν συνάδει με τη δική μου αισθητική άποψη και που, όπως και να 'χει, θα μπορούσε να εντάσσεται πιο αρμονικά στον περιβάλλοντα χώρο και στο τοπίο του τόπου. Συνολικά, θα έλεγα ότι πρόκειται για ένα όμορφο έργο ανάδειξης ενός από τους πιο σημαντικούς και ενεργειακά φορτισμένους αρχαιολογικούς χώρους του νησιού μας.

Μεγαλύτερο ενδιαφέρον μου προκάλεσε το ότι στο χώρο έξω από τον περίβολο του ναού βρέθηκε τάφος που εμπεριείχε προσφορές που χρονολογείται γύρω στα μέσα του 7^ου αιώνα π.Χ. Πρόκειται, ίσως, για ένδειξη ηρωολατρείας. Πιθανώς ο νεκρός να ήταν σημαίνον πρόσωπο, ο οποίος θα βρήκε ένδοξο θάνατο στη μάχη κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων μεταξύ των επικρατειών Αρίσβης-Μήθυμνας προς υπεράσπιση των συμφερόντων της Κοινότητάς του. Συμβολικό, ίσως, το γεγονός ότι ο τάφος του ήρωα της Κλοπεδής βρίσκεται στα σύνορα της επικράτειας. Εδώ, αν υπήρχαν επαρκή στοιχεία, θα μπορούσα να διαφωνήσω με το γραπτό κείμενο του διαμοιραζόμενου βιβλίου του Υπουργείου Πολιτισμού, σύμφωνα με το οποίο «...η παρουσία αυτή σχετίζεται με τη χθόνια υπόσταση της λατρευόμενης θεότητας η οποία με αυτή της την ιδιότητα μπορεί να φιλοξενεί στο Ιερό της έναν σημαντικό νεκρό». Η ηρωολατρεία αποτελεί χαρακτηριστικό ινδοευρωπαϊκών και, κατ’ επέκταση, πρωτοελληνικών αιολικών κοινωνιών που επιβλήθηκαν δια πυρός και σιδήρου των γηγενών κατοίκων και, ανάμεσα σε άλλα, πίστευαν σε ουράνιες ή/και ηλιακές θεότητες (όπως ο Απόλλωνας) και στην πατριαρχική δομή και οργάνωση της κοινωνίας. Με τον καιρό, αυτά τα φιλοπόλεμα φύλα ενσωμάτωναν αρμονικά τις πρότερες αξίες, τους εντόπιους (προελληνικούς) πληθυσμούς και τις παραδόσεις τους (π.χ. σε αρκετές περιπτώσεις η προελληνική Μεγάλη Μητέρα έγινε Άρτεμις ή ακόμα και Αθηνά, παρόλο που, εν τέλει, η πρόμαχος γλαυκώπις Παρθένος Αθηνά-Σοφία, που γεννήθηκε πάνοπλη από την κεφαλή του Διός, δεν θα είχε και τόση σχέση με τη Μεγάλη Μητέρα) και δημιούργησαν τον κλασικό μας πολιτισμό. 

Αξιοσημείωτο ότι ο ναός κτίστηκε πάνω σε παλαιότερα οικιστικά Μυκηναϊκά κατάλοιπα, την εποχή που πραγματοποιήθηκε ο πρώτος εποικισμός αιολικών φύλων (1200-1100 π.Χ.). Επίσης, ενδιαφέροντα είναι τα ευρήματα που συνηγορούν στη συνέχιση της λατρείας της Μυκηναϊκής Πότνιας (ως δανειακού κατάλοιπου της επίδρασης του μινωικού πολιτισμού, θα έλεγα, παρά ως "γνήσια" μυκηναϊκή πολιτισμική έκφραση), κεφαλή ειδώλου της οποίας ανευρέθη στις ανασκαφές. Η εν λόγω θεά λατρεύονταν σε ελλειψοειδή μικρό ιερό στον ίδιο χώρο που μετέπειτα κτίστηκε ο ναός του θεού του Φωτός, του Απόλλωνα-Ήλιου. Ένας χώρος-παλίμψηστο χθόνιας και ηλιακής λατρείας, ένα αμάλγαμα μητριαρχικών και πατριαρχικών παραδόσεων.

Πέραν από αυτά, ως προς το κομμάτι της εκδήλωσης που περιλάμβανε διαδοχικές πολιτικές ομιλίες και περιήγηση-ξενάγηση των --κουστουμαρισμένων (παρά τον καυτό καλοκαιρινό ήλιο)-- πολιτικών ως «σημαινόντων προσώπων» στο χώρο, προσωπικά πιστεύω ότι αυτές οι εθιμοτυπικές πολιτικές ομιλίες πρέπει πια να μετριασθούν στα απολύτως απαραίτητα. Τόσο για λόγους αισθητικής και συμβολισμού, όσο και για λόγους λειτουργικούς και λόγους ουσίας. Σε τέτοιες εκδηλώσεις, σημασία έχει η παρουσίαση και επιβράβευση του επιστημονικού έργου και οι διεκπεραιωτές ενός τόσο βαρυσήμαντου --για τον πολιτισμό μας-- έργου δεν πρέπει απλά να αναφέρονται τυπικά, αλλά να είναι στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος όλων των παρευρισκόμενων που θέλουν να μάθουν για την αρχαιολογική και πολιτισμική σημασία του μνημείου αυτού, αλλά και για τα «μυστικά» του περιβάλλοντος χώρου και της ζώσας δύναμης και ενέργειας του τοπίου ως παλίμψηστου, στο οποίο εγγράφονται όλες οι ανθρώπινες δραστηριότητες, παλαιές και νέες. Του τοπίου ως τρόπου ή/και μέσου ενόρασης και βίωσης, του τοπίου ως συναισθηματικής και ιδεολογικής εικόνας ενός τόπου, του τοπίου ως έκφρασης του βαθύτερου «είναι» ενός τόπου.

Ως προς το κομμάτι της υλοποίησης του έργου, λοιπόν, και προς αποκατάσταση της τάξης (που είναι αμφίβολο τελικά το πόσοι θέλουν να την αποδώσουν), η ψυχή του έργου είναι η ομάδα των –κυρίως- νεαρών αρχαιολόγων που εργάστηκαν σκληρά για την ανάδειξη του μνημείου. Κάθισαν μέχρι το τέλος της εκδήλωσης και με ιδιαίτερο ζήλο, ευγένεια και μεγάλη χαρά εξηγούσαν ξανά και ξανά την ιστορία και τη γεωγραφία του ιερού, το ρόλο και τη σημαντικότητά του σε όλους τους (εκατοντάδες) επισκέπτες που --αναπάντεχα-- πλημμύρισαν το χώρο και στον καθέναν τους ξεχωριστά. Όμορφη και η παρουσία της χορωδίας (αλλά και η επιλογή των κομματιών), τα μέλη της οποίας ντυμένα με λευκά φορέματα συνέχιζαν να τραγουδάνε, ως παρέα, κάτω από τις ελιές, ακόμα και όταν τέλειωσε η εκδήλωση...

Άποψή μου είναι ότι ο πολιτισμός μιας κοινωνίας, μεταξύ άλλων, φαίνεται και από το που επιλέγει να αποδώσει τιμές... Αυτό εγείρει ακόμη βαθύτερες, μύχιες σκέψεις: πώς αναδεικνύεται, σήμερα, ένα «σημαίνον πρόσωπο»; Μια τέτοια απάντηση ίσως μαρτυρά και την ποιότητα του σύγχρονου πολιτισμού μας… Εν γένει, οι παλαιότεροι, σκεπτόμενοι υπεύθυνα και όχι μικροαστικά ή εγωκεντρικά, πρέπει πια κάνουν μια ολοκληρωμένη και ποιοτική αποτίμηση των πεπραγμένων τους, να επανα-προσεγγίσουν αυτόν τον παρωχημένο τρόπο άσκησης πολιτικής και την ευρύτερη στάση τους απέναντι στις επόμενες γενεές και να τις επιτρέψουν να συμμετέχουν πιο ενεργά στο σύγχρονο "γίγνεσθαι" (όχι ως υποταγμένοι ακόλουθοι ή αυλικοί τους, αλλά ως "παιδιά" τους) για να δώσουν τις απαραίτητες νέες κατευθύνσεις, οι οποίες δεν θα πρέπει να είναι μόνο πολιτικές…

Βοηθήστε τα λουλούδια (σας) ν’ ανθίσουν… ή, τουλάχιστον, μην τους κρύβετε τον Ήλιο. Αυτή είναι η επίκαιρη και η πραγματική πρόταση Πολιτισμού…. η πρόταση Ζωής.