Χαμένο τοπίο... χαμένη συνείδηση...

αναδημοσίευση από lesvostime.gr

Γράφει ο Ευάγγελος Σπ. Παυλής

Δρ. Γεωγραφίας Πανεπιστημίου Αιγαίου

Ερευνητής

‘…το ελληνικό τοπίο είναι για το δυτικό ταξιδιώτη μια αναμέτρηση και ένα μέτρο: μετρά την κοινωνία του και τον πολιτισμό του στο μέτρο της μήτρας και του χρόνου. Και με τα μέτρα αυτά βγαίνει πάντα λειψός’ (Σκαρπέλος, 2005).

Frederic Edwin Church, «Τα ερείπια του Σουνίου”, 1869

Άραγε σήμερα στην (ανα)μέτρηση αυτή με το ελληνικό τοπίο, βγαίνει πάντοτε λειψός ο δυτικός ταξιδιώτης;

Ας δούμε όμως πρώτα τι είναι το τοπίο… Για τους γεωγράφους, είναι μια μονάδα ανάλυσης του χώρου μέσω της οποίας αποτυπώνεται, οριοθετείται, εκδηλώνεται και εκφράζεται η σχέση και αλληλεπίδραση του ανθρώπου με το χώρο/περιβάλλον του. Δεν αποτελεί μόνο εικόνα (οπτικό σχήμα), καθώς μπορεί να γίνει αντιληπτό με όλες τις αισθήσεις μας πέρα από αυτή της όρασης. Έχει πολλές διαστάσεις, τόσο υλικές, όσο και συμβολικές. Τοπίο υπάρχει μόνο μέσα από τον Άνθρωπο. Είναι η ίδια η προβολή της ψυχής ενός λαού επάνω στην ύλη, όπως μας είπε ο Ελύτης.

Τα τοπία, ως προϊόντα μακροχρόνιων σχέσεων και αλληλεπιδράσεων ανθρώπου-χώρου, αποτελούν εθνικό μας πλούτο και κοινό μας αγαθό που συνεπάγεται δικαιώματα και υποχρεώσεις για όλους μας. Κατά συνέπεια, χρήζουν προστασίας, ορθής διαχείρισης και κατάλληλου σχεδιασμού.

Στην αρχαία Ελλάδα κυριάρχησε η υψηλή αντίληψη του τοπίου, δημιουργήθηκαν ισχυροί συναισθηματικοί δεσμοί του ανθρώπου με το περιβάλλον/τοπίο του και αποδόθηκε μεγάλη σημασία στη διαμόρφωση του. Χαρακτηριστική είναι η ιεροποίηση της Φύσης που δημιούργησε το Ελληνικό Πάνθεον και η σύνδεση αθλητισμού, πολιτισμού και θρησκείας με το χώρο, η οποία διαμόρφωσε τοπία. Η διαμόρφωση μιας περιβαλλοντικής συνείδησης, ή καλύτερα μιας συνείδησης τοπίου, φαίνεται τόσο στην καθημερινή ζωή, όσο και στους μύθους των αρχαίων Ελλήνων.

Στα νεότερα χρόνια οι Έλληνες εξακολούθησαν να τιμάνε τα τοπία τους, αντιμετωπίζοντάς τα ως χώρους ζωής και δημιουργίας, ως πεδία μύθων και θρύλων, συνεχίζοντας να αποδίδουν σε αυτά (ακόμα και) ιερές ιδιότητες.

Η σχέση του Έλληνα με το τοπίο του, βάσει της βιβλιογραφίας, άρχισε να διαταράσσεται από το 1950 και μετά. Η διαταραχή αυτή συνεχίζει με αμείωτη ένταση μέχρι σήμερα. Τα χαρακτηριστικά της: οικοπεδοποίηση, εμπρησμοί, ανεξέλεγκτη οικιστική και τουριστική ανάπτυξη, κακή διαχείριση των αποβλήτων, ρύπανση, διάβρωση εδάφους, ερημοποίηση, αισθητική υποβάθμιση, εξάπλωση αλλοτριωμένων τοπίων αναψυχής, ψυχικές κακουχίες και παλιά βιώματα, κλπ. Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την έλλειψη/ανεπάρκεια χωροταξικής, αγροτικής, περιβαλλοντικής, τουριστικής και οικιστικής πολιτικής, καθώς και την κακή εφαρμογή των επιδοτούμενων προγραμμάτων ανάπτυξης υπαίθρου, θολώνουν την αντίληψη που έχουν οι Έλληνες για το τοπίο τους.

Ανεξέλεγκτη ρίψη απορριμμάτων και άναρχη εκτός σχεδίου δόμηση σε ελαιώνες λίγο έξω από την πόλη της Μυτιλήνης

Διάθεση κατσίγαρου από ελαιοτριβεία σε χειμάρρους στη Μόρια. Ο κατσίγαρος είναι το «μαύρο ζουμί» που τρέχει στα ποτάμια, έχει υψηλό οργανικό/ρυπαντικό φορτίο (40 φορές υψηλότερο από αυτό των αστικών αποβλήτων) και τοξικές ιδιότητες που καίει τα φυτά, έντομα, πουλιά και μικρά ζώα.

Απορρίμματα σε όλη την έκταση του κόλπου της Γέρας με φόντο το πυρηνελαιουργείο που λειτουργεί σε προστατευόμενη περιοχή

Από παλαιότερη πυρκαγιά στη Νυφίδα Πολιχνίτου

Αναρωτηθείτε: πόσες τέτοιες περιπτώσεις συναντάμε στη Λέσβο; Στη Λέσβο, όπου η ποιοτική αξιοποίηση των φυσικών και πολιτισμικών μας πόρων και η έμφαση στην ποιότητα, στην τοπικότητα και στον Άνθρωπο, είναι ο πραγματικός δρόμος για την Ανάπτυξη της. Διότι, όπως πρόσφατα πολύ σωστά παρατήρησε και μας μετέφερε εναγωνίως μια ομάδα ευρωπαίων ερευνητών και ακαδημαϊκών (και φυσιολατρών) που επισκέφτηκαν τη Λέσβο, το τοπίο του νησιού μας δεν έχει αλλοτριωθεί ακόμα από μεγάλης κλίμακας επενδύσεις που ενδεχομένως να οδηγήσουν σε μόνιμη καταστροφή των πόρων του, όπως έχει γίνει στα δικά τους μέρη.

Συνεπώς η Λέσβος μπορεί και πρέπει να προσβλέπει στο τοπίο της και στα αγαθά που μπορεί να μας παρέχει. Απαιτείται όμως κατανόηση του προβλήματος τόσο από τους θεσμικούς παράγοντες, όσο και από τους πολίτες. Μέσα από τη συνεχή επίβλεψη και τη μέριμνα για την εφαρμογή των νόμων, αλλά και μέσα από την καταγγελία των «κακώς κειμένων» και την ενεργή δημιουργική συμμετοχή. Χρειάζεται οργάνωση, σχεδιασμός και μεθοδική εργασία.

Ναι, η καλλιέργεια συνείδησης τοπίου έχει άμεση σχέση και αλληλεπίδραση με την καλλιέργεια της ανθρώπινης συνείδησης. 

Το λεσβιακό και κατ’ επέκταση το ελληνικό τοπίο που κάποτε έθεσε τα μέτρα και τα πρότυπα, σήμερα βιάζεται καθημερινά από τους ίδιους τους κληρονόμους του… Ως πότε θα υπομένουμε και θα επιτρέπουμε το βιασμό του κοινού μας αυτού αγαθού, της πλούσιας κληρονομιάς μας και, κατά τον Ελύτη, της ίδιας της ψυχής μας; Και το σημαντικότερο: πότε θα πάψουμε οι ίδιοι να συμβάλλουμε σε αυτό; 

Ο Κήπος της Αφροδίτης

Περπατώντας στα δρομάκια της Σκάλας Ερεσού και απολαμβάνοντας την αύρα της καλοκαιρινής πανσελήνου, φτάσαμε στην πόρτα μιας φωτισμένης αυλής. Παντού πράσινο, αυτοσχέδια φώτα με πλεκτά παραδοσιακά καλαθάκια, πολλά λουλούδια (ακόμα και στα τραπεζομάντηλα), σκέπαστρο από φοίνικες όπου κρέμονταν μικρές νεράιδες και πεταλούδες, ωραίες μυρωδιές… δροσιά και μια μοναδική γαλήνη. Γοητευμένοι από αυτό που αντικρίζαμε, θελήσαμε, με τη σύντροφό μου, να το βιώσουμε περισσότερο. Καθίσαμε. Μια χαμογελαστή συμπαθητική κυρία μας υποδέχτηκε ευγενικά. Μας είπε το μενού, επαναλαμβάνοντας δυο-τρεις φορές ότι διαθέτουν φρέσκα τοπικά προϊόντα ποιότητας. Γρήγορα το επιβεβαιώσαμε. Υπέροχο το γεύμα. Όλα ιδιαιτέρως γευστικά και προσεγμένα. Συμπεριλαμβανομένων του σερβίτσιου και της διακόσμησης των πιάτων (όχι κάτι εξεζητημένο, απλά κάτι όμορφο που ξέφευγε από τα τετριμμένα). Προστιθέμενη αξία… Το μέρος αυτό μπορεί να σου ικανοποιήσει όλες σου τις αισθήσεις: την όραση, τη γεύση, την οσμή, την αφή και την ακοή. Αυτό νομίζω (πρέπει να) είναι και το ζητούμενο...

Ο Κήπος της Αφροδίτης που ανακαλύψαμε στην Ερεσό

Από την άλλη, σκέφτεσαι τους δικούς μας «επιχειρηματίες»… οι περισσότεροι φτηνής αισθητικής, που σκέφτονται μόνο «να ταΐσουν τον κόσμο» και όχι να προσφέρουν μια όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένη εμπειρία στον επισκέπτη/ τουρίστα (κάτι που πολλοί επισκέπτες εισπράττουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο). Επιχειρηματικότητα, όμως, σημαίνει ταυτότητα, σεβασμός, φιλοξενία, ποιότητα, φαντασία και αισθητική. Όχι κουτοπονηριά, αρπαχτή, προχειρότητα, καταλήψεις δημοσίων χώρων, φωνές, έλλειψη συντονισμού, δυνατή μουσική και “super market” αισθητική (πλαστικά καλύμματα-«θερμοκήπια», πρόχειρα τραπεζομάντηλα μιας χρήσης, δυνατός λευκός φωτισμός πανηγυριού, κακή διακόσμηση/διαρρύθμιση του χώρου, έλλειψη φαντασίας στο στολισμό των πιάτων, προτηγανισμένες πατάτες, λάδι κακής ποιότητας, τζατζίκι μαζικής παραγωγής. υπερτιμολογημένη μαγειρική «γκουρμέ», κλπ). Η υγιής επιχειρηματικότητα προϋποθέτει ενασχόληση, αναζήτηση, γούστο, μεράκι και αγάπη. Πόσοι άραγε αγαπάνε αυτό που κάνουνε; Ναι, δυστυχώς, λίγοι είναι εκείνοι που σε ικανοποιητικό βαθμό πληρούν το σύνολο των προδιαγραφών.

 

Το πρώτο πιάτο και ο συνήθης επισκέπτης… 

Φεύγοντας ευχαρίστησα τους οικοδεσπότες και τους παίνεψα για το γούστο και το αποτέλεσμά τους. Η ιδιοκτήτρια δεν είναι από εδώ (αν κατάλαβα καλά ήταν από Ολλανδία ή Γερμανία), αλλά μένει πολλά χρόνια στην Ερεσό. Ρώτησα το όνομα του μαγαζιού, αλλά δεν το συγκράτησα… ο κήπος της Αφροδίτης, έτσι θα το θυμάμαι. Δυστυχώς, λίγοι δίνουν βάση στην αισθητική και ακόμα λιγότεροι τη θέτουν ως προτεραιότητα. Ελάχιστα άτομα τιμάνε τη θεά της Ομορφιάς σήμερα - και όχι, δεν χρειάζονται υπερβολές… απλά, καθημερινά πράγματα. Όσοι πραγματικά Την τιμάνε, όποιοι και αν είναι αυτοί, θα έχουν την εύνοια και τη στήριξή μου.

Το ίδιο ισχύει και για τα ενοικιαζόμενα, τα οποία δεν πρέπει να είναι απλά ένα ψυχρό αδιακόσμητο δωμάτιο με ένα σουηδικό κρεβάτι, αλλά καλαίσθητα δωμάτια, κομμάτια της κληρονομιάς του τόπου ή έστω μιας κάποιας ταυτότητας. Η παραπάνω εικόνα είναι ένα παράδειγμα του πως μπορεί να διαμορφωθεί μια απλή ταράτσα, αν υπάρχει μεράκι… Η φωτογραφία είναι από (φτηνό) ενοικιαζόμενο στην Ερεσό που ανήκει σε κυρία, η οποία επίσης δεν είναι από τη χώρα μας, αλλά μένει επίσης πολλά χρόνια στην Ερεσό. Μήπως λοιπόν πρέπει να το πάρουν λίγο πιο σοβαρά οι δικοί μας επιχειρηματίες;