Σχεδιάζουμε την Ευρώπη που θέλουμε

Δημοσίευση ερευνητικών αποτελεσμάτων του Ευρωπαϊκού ερευνητικού έργου VOLANTE: 

Ένας οδικός χάρτης για μελλοντική και βιώσιμη διαχείριση των πόρων που αξίζει να αξιοποιηθούν

H ερευνητική ομάδα της Καθηγήτριας Θεανώς Σ. Τερκενλή, του Τμήματος Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, συμμετείχε ως εταίρος στο  Ευρωπαϊκό ερευνητικό έργο του FP7, με τίτλο  VOLANTE: Visions of Land Use Transitions in Europe, (http://volante-project.eu), το οποίο έχει ολοκληρωθεί με επιτυχία, και παρουσιάζει τα ερευνητικά του επιτεύγματα στο ευρύ κοινό, μέσω της συγκεκριμένης ανακοίνωσης.

Στόχος του VOLANTE ήταν η ανάπτυξη ενός νέου πρότυπου σχεδιασμού και η δημιουργία ενός οδικού χάρτη (roadmap) για την βιώσιμη διαχείριση των χρήσεων της γης, τα οποία θα προκύπτουν, τόσο από την διαβούλευση με φορείς που διαχειρίζονται τους πόρους και εταίρους του ίδιου ειδικού ενδιαφέροντος, όσο και από την συμμετοχή των ίδιων των Ευρωπαίων πολιτών σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο για μια Βιώσιμη Ευρώπη του μέλλοντος.

Τις τελευταίες δεκαετίες τα τοπία της Ευρώπης μεταβάλλονται με γρήγορους ρυθμούς. Στα προηγούμενα 50 χρόνια, τα τοπία μας είχαν δεχθεί σημαντικές και πρωτόγνωρες ανθρώπινες επιδράσεις. Η Ευρώπη χρειάζεται απεγνωσμένα ένα όραμα για μια πιο βιώσιμη μελλοντική διαχείριση των χρήσεων της γης. Το VOLΑΝΤΕ σχεδίασε έναν οδικό χάρτη (road map) για τη διαχείριση των ευρωπαϊκών πόρων στο μέλλον, τoν οποίο παρουσίασε με επιτυχία σε 75 φορείς χάραξης  πολιτικής (policy makers) στις 21 Απριλίου στις Βρυξέλλες. Εκπρόσωποι της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, ΜΚΟ, επαγγελματικές οργανώσεις, εθνικά και περιφερειακά ιδρύματα και θεσμικά όργανα  ινστιτούτων επιβεβαίωσαν την επικαιρότητα του εγχειρήματος: αν δεν υπάρξει πολιτική χρήσης γης στην ΕΕ και στα κράτη μέλη της, πολυάριθμες  υφιστάμενες πολιτικές θα επιφέρουν  ανεπιθύμητες και απρόβλεπτες συνέπειες στη χρήση της γης.

Ζούμε σε μια Ευρώπη που αντιμετωπίζει πολλές προκλήσεις και μεταβαλλόμενες προσδοκίες. Είναι επιτακτική ανάγκη να διερευνηθούν εναλλακτικά οράματα για μια περισσότερο βιώσιμη μελλοντική διαχείριση της χρήσης της γης και  να αξιολογηθούν οι διαδρομές που μπορούν να μας οδηγήσουν σ’ αυτό το αποτέλεσμα. Αυτό συνεπάγεται τη διαχείριση του φυσικού κεφαλαίου, για να εξασφαλισθεί η συνεχιζόμενη παροχή οικοσυστημικών υπηρεσιών στο μέλλον. Ως εκ τούτου, η διεθνής ομάδα του έργου, με την επιστημονική καθοδήγηση του Alterra Wageningen UR, Ολλανδία, σχεδίασε τον Οδικό Χάρτη (roadmap) του VOLANTE, τον δρόμο προς μια μελλοντική Ευρώπη που θα διαχειρίζεται τους έγγειους πόρους της με καλύτερους τρόπους, για την επίτευξη των αναγκαίων κοινωνικών και περιβαλλοντικών στόχων.

O Οδικός Χάρτης συνίσταται σε τρία Οράματα για την μελλοντική διαχείριση των χρήσεων γης στην Ευρώπη, τα οποία προέκυψαν από διαβουλεύσεις με ένα ευρύ φάσμα ευρωπαϊκών ενδιαφερόμενων μερών (stakeholders):

·         «Καλύτερη Γη στην Ευρώπη» (βέλτιστη χρήση έγγειων πόρων)

·         «Περιφερειακή Συνδεσιμότητα» (ζωή πιο κοντά στο φυσικό περιβάλλον) και

·         «Πολυλειτουργικότητα σε Τοπικό Επίπεδο» (αυτάρκεια των τοπικών κοινωνιών)

Εκτεταμένη επιστημονική ανάλυση αποκαλύπτει ότι κάτω από τις τρέχουσες κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες και πολιτικές, κανένα από τα παραπάνω οράματα δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς ανταλλάγματα και συμβιβασμούς (trade-offs).

Η «Καλύτερη Γη στην Ευρώπη» θα μπορούσε να παρέχει το μεγαλύτερο αριθμό οικοσυστημικών υπηρεσιών, σε ηπειρωτική κλίμακα, αλλά στις απομακρυσμένες  απομονωμένες αγροτικές περιοχές θα υποστηριζόταν με δυσκολία από τις τοπικές κοινότητες, εκτός κι αν οι χρήσεις γης και οι οικονομικές δραστηριότητες αναδιαρθρώνονταν, όπως για παράδειγμα με το να μεταβούν από την εξάρτηση από τη γεωργία σε νέες αγροτικές επιχειρήσεις που απαιτούν νέες υποδομές.

Η «Περιφερειακή Συνδεσιμότητα» θα απαιτούσε μια ισχυρή περιφερειακή διακυβέρνηση και κανονιστικές ρυθμίσεις με ευρεία αποδοχή τους από την κοινωνία.

Η «Πολυλειτουργικότητα σε Τοπικό Επίπεδο» φαίνεται να είναι το όραμα που παρουσιάζει τις περισσότερες προκλήσεις ως προς την επίτευξή του, καθώς απαιτείται ενδελεχής μετασχηματισμός της κοινωνίας και των διαδικασιών λήψης αποφάσεων, που να υποστηρίζεται  από αλλαγές ατομικών συμπεριφορών.

Ο Οδικός χάρτης του VOLANTE αντιπροσωπεύει μια διαδικασία βιώσιμης διαχείρισης των μελλοντικών πόρων γης. Παρά τις μεγάλες αντιθέσεις μεταξύ των τριών οραμάτων, υπάρχουν και σημαντικές ομοιότητες. Για το μέλλον των τοπίων μας, υπογραμμίζουμε την ανάγκη για τολμηρές και συντονισμένες αλλαγές στις χρήσεις της γης στην Ευρώπη. Αυτό απαιτεί στοχευμένη πολιτική παρέμβαση, που να λαμβάνει υπόψη τα ποικίλα Ευρωπαϊκά περιφερειακά πλαίσια και να ισορροπεί τους συμβιβασμούς και τα ανταλλάγματα (trade-offs), που απαιτούνται με διαφάνεια και καλή ενημέρωση. Για να είναι αποτελεσματικές και συναφείς αυτές οι πολιτικές απαιτούν επίσης δια-τομεακές στρατηγικές για τις χρήσεις γης και τη διαχείριση τους, που να διαφοροποιούνται από την παραδοσιακή έμφαση στην τομεακή πολιτική (sectoral policy). Το κίνητρο για αυτού του είδους τις στρατηγικές είναι το ότι οι Ευρωπαϊκοί πόροι γης θα πρέπει χρησιμοποιηθούν περισσότερο αποτελεσματικά, παρέχοντας ένα ευρύτερο φάσμα ωφελειών, συμπεριλαμβάνοντας ένα καλύτερο περιβάλλον, ενισχυμένη κοινωνικο-οικονομική ευημερία και, τελικά, μια πιο δίκαιη ευρωπαϊκή κοινωνία.

Τhe final brochure on Roadmap: http://volante-project.eu/docs/roadmap.pdf 

The final Visions Brochure: http://volante-project.eu/docs/visions.pdf
The Visions movie: http://volante-project.eu/volante-visions.html

Σκέψεις για το Μεταναστευτικό

(το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Πολιτικά", 21/6/2015) 

Αρχικά θα πω ότι δεν είμαι ειδήμων σ' αυτό το θέμα και ενδεχομένως κάπου να κάνω λάθος στις εκτιμήσεις ή στις αποτιμήσεις μου. Ωστόσο, καταθέτω κάποιες παραμέτρους, οι οποίες δυστυχώς βλέπω ότι απουσιάζουν από το δημόσιο διάλογο και από τα πολλά άρθρα που κυκλοφορούν, τα οποία χρησιμοποιούν την ίδια μονολιθική ρητορική και στοχεύουν στην έγερση/κατανάλωση συναισθήματος, στο θυμικό του/της Έλληνα/-ίδας.

Σχεδόν όλα αυτά τα άρθρα δείχνουν προς μια (θεμιτή) κατεύθυνση: στην ανάγκη ανιδιοτελούς προσφοράς από τους ντόπιους προς βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των προσφύγων/μεταναστών. Πέρα από την ορθή (έμμεση) καυτηρίαση του ατομισμού, του υλισμού και του βολέματος της σύγχρονης καταναλωτικής κοινωνίας (που έχει αντίκτυπο σε πολλές περιπτώσεις) και την έκκληση για εθελοντική βοήθεια σε ανθρώπινο επίπεδο, έχω ορισμένες επισημάνσεις σε αναφορές που έχουν φτηνή πολιτική χροιά.

1. «Όλοι οι εισερχόμενοι είναι πρόσφυγες». Ασφαλώς, αυτούς τους μήνες, υπάρχει ένα μεγάλο κύμα προσφύγων από την εμπόλεμη ζώνη της Συρίας, αλλά δεν είναι όλοι από εκεί. Σύμφωνα, όμως, με τους ορισμούς της Ύπατης Αρμοστείας, υπάρχει διαφορά μεταξύ των εννοιών του «πρόσφυγα» (αυτού που διώκεται σε εξακριβωμένη εμπόλεμη ζώνη και δικαιούται άσυλο - δίχως, όμως, να γνωρίζω, αν συμπεριλαμβάνονται εκείνοι που προσπαθούν να αποφύγουν τη στρατολόγηση, εναντίον του ISIS στην προκειμένη περίπτωση), του «μετανάστη» (αυτού που μεταναστεύει κυρίως για οικονομικούς λόγους) και του «παράτυπου μετανάστη» (που εισέρχεται παράνομα, χωρίς να έχει υποστεί ποινικό, υγειονομικό ή άλλο έλεγχο): http://www.amnesty.org.gr/refugeesfaq. Αυτή η διαφορά πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στην όποια ανάλυση επιχειρείται. Είναι εύλογο ότι αρκετοί εισερχόμενοι θα προσπαθούν να χαρακτηριστούν «πρόσφυγες» για να αποκτήσουν τα αντίστοιχα δικαιώματα, κάτι που γίνεται σε βάρος των υπόλοιπων πραγματικών προσφύγων. Παράλληλα, θεωρώ ότι για να διαχειριστούμε το οποιοδήποτε ζήτημα θα πρέπει να γνωρίζουμε τα επί μέρους χαρακτηριστικά του. Οι ομάδες που μετακινούνται στο χώρο έχουν διαφορετικά πολιτικά, θρησκευτικά, πολιτισμικά, οικονομικά, κοινωνικά χαρακτηριστικά, διαφορετικά κίνητρα και διαφορετικούς στόχους. Συνεπώς, δεν πρέπει να μπαίνουν σ’ ένα "μπλέντερ" και να εντάσσονται στην ίδια κατηγορία (κάτι που δεν ευνοεί καθόλου τους πρόσφυγες που έχουν πραγματικά ανάγκη). Για να κάνουμε, λοιπόν, μια σοβαρή ανάλυση του ζητήματος αλλά και τεκμηριωμένες προτάσεις για τη διαχείρισή του, θα πρέπει να έχουμε κάποια στατιστικά στοιχεία. Ποιο το φύλο (π.χ. παρατηρείται μια συντριπτική πλειονότητα ανδρών μεταξύ 20-40 ετών), η ηλικία τους, η οικονομική τους κατάσταση, το μορφωτικό επίπεδο, το επάγγελμα, το θρήσκευμα, οι πολιτικές τους πεποιθήσεις, ποιος ο προορισμός τους, κλπ., και μετά να γίνουν οι απαραίτητοι συσχετισμοί. Υπάρχουν τρόποι για να συλλεχθούν τέτοιες πληροφορίες και να επιβεβαιωθούν μέχρι ενός βαθμού. Δεν γνωρίζω αν τέτοια στοιχεία συλλέγονται από την Ύπατη Αρμοστεία (όπως πληροφορήθηκα) ή όχι. Όπως και να έχει, βάσει αυτών των στοιχείων, θα μπορούν οι τοπικές και περιφερειακές αρχές να ενημερώσουν υπεύθυνα τους πολίτες (εδώ το ζητούμενο, για να μη λέει ο καθένας ό,τι θέλει) και να πάρουν καταλληλότερα μέτρα ή να χαράξουν τη δική τους πολιτική. Αλλιώς δεν μπορούμε να μιλάμε για «διαχείριση προβλήματος».

2. «Για το μεγάλο αριθμό μεταναστών και προσφύγων φταίει ο πόλεμος και η Δύση». Απ’ όσο γνωρίζω δεν γίνεται πόλεμος σε όλες τις περιοχές της Ασίας, της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής απ' όπου και τα κύματα μεταναστών και προσφύγων. Επίσης, απ’ όσο γνωρίζω δεν φτάνει στη χώρα σου να γίνεται πόλεμος για να χαρακτηριστείς «πρόσφυγας», αλλά πρέπει να αποδείξεις ότι απειλείσαι άμεσα. Ασφαλώς δεν προκαλούνται όλοι οι πόλεμοι από τη «Δύση». Άλλωστε, όπως και να το δει κανείς, οι παγκόσμιες ελίτ καπιταλιστικών συμφερόντων και τα δίκτυα τους δεν έχουν «πατρίδα», ενώ μεγάλα προβλήματα αποτελούν οι εμφύλιοι πόλεμοι (που δεν είναι πάντα υποκινούμενοι από… δυτικούς), η υπερ-γεννητικότητα (π.χ. λόγω ανασφάλειας), η τραγική έλλειψη υποδομών, η έλλειψη φυσικών πόρων ή η αδυναμία αξιοποίησής τους, η θεοκρατία, η τραγική έλλειψη παιδείας, κ.α. Οι ουμανιστικές (humanist= «ανθρωπιστικές») προσεγγίσεις, τις οποίες συχνά αρκετοί επικαλούνται, κάνουν λόγο για ανθρωπογενή αίτια και για «ανθρώπινη επιλογή» και όχι για κυριαρχία εξωτερικών δομών που καθορίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά κάνοντας τον άνθρωπο ανήμπορο να αντιδράσει (ας μελετήσουν, λοιπόν, καλύτερα τον Ουμανισμό). Τα αίτια μετανάστευσης είναι διαφορετικά σε κάθε περίπτωση, λειτουργούν συνδυαστικά και αρκετές φορές είναι πιο πολύπλοκα απ’ ότι φαίνεται. Αυτά τα αίτια δεν τα γνωρίζουμε καλά και σε βάθος, ούτε τα βλέπουμε μέσα από τα μάτια των μεταναστών/προσφύγων. Συνεπώς, η αλόγιστη προπαγανδιστική διασπορά ενοχικών συνδρόμων («η Ευρώπη/Δύση φταίει για όλα») καταδεικνύει φτηνά πολιτικά και όχι ανθρωπιστικά κίνητρα. Καταδεικνύει πολιτικά κίνητρα που εστιάζουν σε επιλεγμένες όψεις της (παγκόσμιας) ιστορίας και του πολιτισμού, υιοθετώντας χαμηλής ποιότητας δογματικές και μονοδιάστατες αναλύσεις (σε μεγάλο βαθμό υλιστικές) που υπεραπλουστεύουν την πραγματικότητα και παρουσιάζει την Ευρώπη/Δύση ως κουλτούρα-πολιτισμό ως το θύτη και όλους τους άλλους ως «πάσχοντα θύματα». Ενδεχομένως, λοιπόν, η μετακίνηση να μην είναι σε όλες τις περιπτώσεις η μόνη και άμεσα επιτακτική λύση. Ενδεχομένως να μπορούν να γίνουν ανάλογες επεμβάσεις σε αυτές τις χώρες από όσους θέλουν πραγματικά να βοηθήσουν. Κοινώς: «δεν φταίνε πάντα οι άλλοι», όπως θα έλεγε ένας ουμανιστής.

3. «Οι άνθρωποι συνεχώς μετακινούνται». Αυτό είναι απολύτως κατανοητό. Είναι όμως απορίας άξιο το ότι μετακινούνται μόνο προς μια κατεύθυνση: προς την Ευρώπη της οικονομικής και πολιτισμικής κρίσης (ενώ υπάρχει υψηλό βιοτικό επίπεδο, ικανοποιητικοί ρυθμοί ανάπτυξης και ΑΕΠ, κλπ, και σε άλλες μη ευρωπαϊκές χώρες). Ασφαλώς ένας αριθμός προσφύγων βρίσκει καταφύγιο σε γειτονικές χώρες, αλλά δεν συμβαίνει το ίδιο με τους μετανάστες. Πρόκειται ίσως για μια νέα μορφή μαζικού εποικισμού που πιθανότατα θα μεταβάλλει αρκετές ισορροπίες...

4. «Και εμείς πρόσφυγες και μετανάστες υπήρξαμε». Η ουσία, φυσικά, δεν είναι η άρνηση του φαινομένου της μετανάστευσης ή το να κλείσουμε τα μάτια στην προσφυγιά. Η ουσία είναι να τα διαχειριζόμαστε σωστά, με το βλέμμα στο μέλλον. Η ουσία είναι να ενημερωθούν άπαντες ότι όπως εμείς έχουμε τόσο δικαιώματα όσο και υποχρεώσεις απέναντι στην Πολιτεία μας, έτσι και οι νεοεισερχόμενοι (που αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο) έχουν τόσο δικαιώματα όσο και υποχρεώσεις απέναντι στη χώρα και στους ανθρώπους που τους περιθάλπουν και τους φιλοξενούν. Για παράδειγμα, είναι σημαντικό να γίνεται σωστά και στην ώρα της η καταγραφή τους (εφόσον υπάρχουν τα μέσα και το ανθρώπινο δυναμικό), την οποία, όμως, αρκετοί νεοεισερχόμενοι συνειδητά και επιτακτικά προσπαθούν να αποφύγουν ή να παραπλανήσουν για δικούς τους λόγους. Όπως είναι σημαντικό να γίνεται σωστά η σίτιση και η φιλοξενία τους, αλλά ο ρυθμός αύξησής τους βρίσκει ανέτοιμο το σύστημα υποδοχής, γεγονός που τους κάνει να εξεγείρονται, αρκετές φορές βίαια. Οι κοινωνίες δεν λειτουργούν αποκλειστικά με ρομποτικούς νόμους (ακόμα...), αλλά με ανθρώπινη βούληση, σωστή συνεργασία και αλληλεπίδραση. Αλλιώς επέρχεται σύγκρουση. Επίσης, δεν είναι σωστό να αποτιμάμε μια σύγχρονη κατάσταση με τα δεδομένα μιας παλαιότερης εποχής/κουλτούρας/συνθηκών και να κάνουμε συγκρίσεις, οδηγούμενοι σε de facto συμπεράσματα. Κανένας δεν πρέπει να βγάζει εύκολα συμπεράσματα χρησιμοποιώντας τα μισά δεδομένα ή με λάθος τρόπο αρκετά δεδομένα. Οι πολιτισμικές διαφορές (τόσο των μεταναστών-προσφύγων μεταξύ τους, όσο και μεταξύ νεοεισερχομένων και ντόπιου πληθυσμού) θα πρέπει να λαμβάνονται σοβαρότερα υπόψιν, σε συνδυασμό με την έλλειψη διάθεσης ενσωμάτωσης, όπως και την κατά τόπους ύπαρξη βέλτιστων συνθηκών εκκόλαψης και μαζικής προώθησης πραγματικά επικίνδυνων εξτρεμιστικών στοιχείων και νοοτροπιών.

Φωτογραφίες: Γ. Παπαδόπουλος

Παράλληλα, ως προς την ενίσχυση του μεταναστευτικού κύματος:

5. Ο καταλυτικός ρόλος της Τουρκίας και του δουλεμπορίου έχει περάσει σε δεύτερο πλάνο. Ορισμένοι, φλογεροί ανθρωπιστές (εντός ή εκτός εισαγωγικών) στις αναλύσεις τους φαίνεται να τον αγνοούν παντελώς. Διάφορα ξένα δημοσιεύματα δείχνουν ότι εδώ και αρκετό καιρό, πολλοί μετανάστες και πρόσφυγες περιμένουν ήδη στην Τουρκία (όπου εργάζονται…άγνωστο υπό ποιες συνθήκες) και απλά αλλάζει ο ρυθμός προώθησής τους (συνήθως από τους εμπόρους-διακινητές). Όσοι έχουν ασχοληθεί με τα γεγονότα του Συριακού Εμφυλίου, γνωρίζουν και το ρόλο της Τουρκίας, το έδαφος και τις πόλεις της οποίας χρησιμοποιούσε -και χρησιμοποιεί- ως βάση η ετερόκλητη συμμαχία των αντι-κυβερνητικών δυνάμεων (Syrian National Council) που προκάλεσαν τον εμφύλιο. Καθόλου τυχαία η κατάρριψη του τούρκικου αεροσκάφους, που βρίσκονταν στον εναέριο χώρο της Συρίας, από τον Άσαντ στις 22 Ιουνίου 2012. Από τα υπερ-εθνικά δίκτυα δουλεμπόρων/διακινητών, και ενδεχομένως και από άλλους, η Ελλάδα προωθείται συστηματικά ως ο «παράδεισος της ανομίας» και η Ευρώπη ως η «Γη της Επαγγελίας». Πόσοι θυμούνται ότι η Τουρκία προσέφερε βίζα εισόδου σε υποψήφιους παράτυπους μετανάστες που έφταναν στην Κωνσταντινούπολη με πτήσεις τσάρτερ σε πολύ φτηνές τιμές, όπως περιγράφεται αναλυτικά στην επίσημη Έκθεση της Frontex της Ε.Ε. το 2012 (σελ 39-40)… Ενώ θα περιμέναμε από αρκετούς να πρωτοστατήσουν στην πάταξη του σύγχρονου δουλεμπορίου (που συχνά στοιχίζει ανθρώπινες ζωές) ή στην ανάγκη χαλιναγώγησης του συνωστισμού (περίπου 1.000 νεοεισερχόμενοι την ημέρα στη Λέσβο), παρατηρούμε ότι δεν τα αναφέρουν καν ως πρόβλημα, αλλά ως ένα «αναγκαίο κακό»...και συνεχίζουν τη μονολιθική ρητορική τους, απτόητοι. 

6. Η κυβέρνηση (για την ακρίβεια, συγκεκριμένοι κύκλοι της, ενώ υπήρξαν και διαφωνίες) βοήθησε στην ενδυνάμωση του μεταναστευτικού ρεύματος χωρίς να μεριμνήσει πρώτα για την ύπαρξη και την ετοιμότητα των υποδομών διαχείρισης του. Συνεπώς, όσο περισσότερο οι μετανάστες/πρόσφυγες βλέπουν ότι τα μέτρα της κυβέρνησής μας είναι ελαστικά (π.χ. τα κέντρα κράτησης γίνονται κέντρα φιλοξενίας), τόσο περισσότερο έρχονται, αφού κυκλοφορεί η πληροφορία ανάμεσά τους, όπως προκύπτει από μαρτυρίες των ίδιων. Οπότε, αυτός είναι άλλος ένας λόγος που από μόνος του μπορεί να ενισχύσει το μεταναστευτικό κύμα (όπως επιβεβαιώνουν και οι αριθμοί). Το γεγονός αυτό κάνει κάποιους να πανηγυρίζουν, αλλά παράλληλα... και να διαμαρτύρονται (για αδυναμία επίτευξης "ανθρωπιστικής λύσης")!

Το ζήτημα, όμως, δεν σηκώνει πολιτική εκμετάλλευση, ιδεοληψίες, κλπ, γιατί και στο παρελθόν έχουν γίνει τεράστια λάθη και γιατί η εστία των προβλημάτων μας δεν είναι «οι άλλοι», αλλά «εμείς» ως άτομα και ως κοινωνία. Αναμφίβολα το ζήτημα της υποδοχής των προσφύγων και των μεταναστών χρήζει ορθότερης διαχείρισης από την Πολιτεία. Μεταξύ άλλων πρέπει να εντοπίζονται και να εξετάζεται η επαναπροώθηση όσων καταζητούνται από τις αρχές της χώρας τους (π.χ. αρνητές στράτευσης στη Συρία), γι' αυτό η χώρα μας πρέπει να έρθει σε καλύτερη συνεννόηση με τις νόμιμες κυβερνήσεις των άλλων χωρών και να προκαλέσει ένα αποφασιστικό ευρωπαϊκό διάβημα προς την Τουρκία. Πρέπει να κατανοήσουμε ότι η σημερινή κατάσταση ωφελεί τον ISIS που συνεχώς επεκτείνεται και ότι η επέκτασή του θα έχει πολύ δυσάρεστα αποτελέσματα σε ανατολή και δύση. Λύση θα δοθεί όταν παρθούν πάγιες αποφάσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο ως προς το νέο αυτό εποικισμό της Γηραιάς μας Ηπείρου (π.χ. επαναδιαπραγμάτευση του Δουβλίνο ΙΙ, αποφάσεις για φέρουσα ικανότητα και βαθμό απορρόφησης), όπου οι ίδιοι οι λαοί της Ευρώπης δημοκρατικά θα αποφασίσουν την τύχη τους, στο βαθμό που επιθυμούν να υπερασπίσουν τη διαφορετικότητα και την ταυτότητά τους και θα συν-διαμορφώσουν τις πολιτικές. Μέχρι τότε, πρέπει να είμαστε σε θέση να διαχειριστούμε ορθά και ψύχραιμα όλα τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές. Ναι, ορισμένες είναι προϊόντα ιδεοληψίας, δογματισμού και επιβολής (έως και κεκαλυμμένης εγωμανίας) ή αποτέλεσμα της γενικότερης έλλειψης παιδείας. Θα πρέπει να γίνεται σεβαστή η άποψη της πλειονότητας και να μην μπαίνει στο στόχαστρο από διάφορους φασίζοντες «εκπολιτιστές». Παράλληλα, ο φόβος, ο πανικός και η υπερβολή δεν είναι οι καλύτεροι σύμβουλοι και καλύτερα, ώρες-ώρες, να κοιταζόμαστε στον καθρέφτη και να αντιδράμε στην έξαρση του ατομισμού, του υλισμού και του «βολέματος». Η πραγματικότητα είναι σύνθετη και κανένα δόγμα δεν μπορεί να την προσεγγίσει από μόνο του. Απαιτείται κριτική και ελεύθερη σκέψη, όπως και υπεύθυνη επιλογή.

Σε κάθε περίπτωση αυτό που έχει σημασία είναι η προοπτική: τα ΣΕΝΑΡΙΑ του αύριο. Ποια είναι αυτά και που οδηγούν; Τελικά, είναι ανθρώπινο και πολιτικό/πολιτειακό/πολιτισμικό δικαίωμά μας ή είναι "λάθος" να διαφωνούμε στην επιλογή του σεναρίου;

Σκέψεις ενός Ευρωπαϊστή…

Το θέμα του δημοψηφίσματος δεν είναι μόνο οικονομικό και τεχνοκρατικό, αλλά κυρίως κοινωνικό, ηθικό, ιδεολογικό, πολιτικό και, ευρύτερα, πολιτισμικό. Μερικοί υποστηρίζουν ότι το ερώτημα είναι άκαιρο, αλλά κατά βάθος όλοι γνωρίζουμε ότι η ουσία του ερωτήματος αφορά την άδεια συνέχιση αυτής της (νεο)φιλελεύθερης πολιτικής της ΕΕ. Υπάρχουν δυο επιλογές, μια σαφής ("ΝΑΙ") και μια ασαφής ("ΟΧΙ").

ΝΑΙ: Συνέχεια και εντατικοποίηση των μέτρων και καλλιέργεια-προώθηση νεοφιλελεύθερων πολιτικών δίχως καμία ευκαιρία διαπραγμάτευσης. Αυτό είναι ένα σαφές και πολύ κακό σενάριο από μόνο του. Τα μέτρα, που δόθηκαν από τους δανειστές υπό τη μορφή τελεσιγράφου και προωθούνται με εκβιαστικό τρόπο, θα συνεχίζουν την άκριτη αφαίμαξη των ασθενέστερων στρωμάτων του λαού και της λεγόμενης "μεσαίας τάξης", με στόχο την εξόφληση ενός μη βιώσιμου χρέους, δίχως παράλληλα να προσφέρουν ανάπτυξη (που είναι το ζητούμενο).

ΟΧΙ: Μπορεί να σημαίνει πολλά πράγματα… Από το χειρότερο έως το καλύτερο (εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τους χειρισμούς μας). Πρωτίστως, σημαίνει συνέχιση της διαπραγμάτευσης μέσα στην ΕΕ προς μια αναδιάρθρωση του χρέους και ισχυροποίηση των θέσεων της χώρας μας. Ήδη, μετά την ανακοίνωση του δημοψηφίσματος, οι αρμόδιοι μηχανισμοί της ΕΕ, δείχνουν διαλλακτικότεροι και έτοιμοι να συζητήσουν επί της ουσίας. Από εκεί και πέρα, απαιτείται Εθνικό Σχέδιο Ανασυγκρότησης και εφαρμογή διαφόρων πρακτικών βελτίωσης της κοινωνικής συνοχής, διάδοση κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων και, ίσως, προώθηση εναλλακτικών μορφών οικονομίας. 

Αυτή τη στιγμή, οι ισορροπίες δυνάμεων στην ΕΕ δεν μας ευνοούν γι' αυτό, ενδεχομένως, αναγκαζόμαστε να κάνουμε πράγματα που δεν θέλουμε (κάτι το οποίο, ίσως, καλείται υποχώρηση από τις αρχικές θέσεις), ώστε να μείνουμε όρθιοι. Γι' αυτό, φροντίζουμε να κερδίζουμε πολύτιμο χρόνο, αλλά πολύ σύντομα θα αποκτήσουμε τους πρώτους πραγματικούς συμμάχους εντός της ΕΕ, ενώ παράλληλα το αντι-φιλελεύθερο ρεύμα των (ετερόκλητων) ευρωσκεπτικιστών ενδυναμώνει μέρα με τη μέρα σε όλη την Ευρώπη. 

Ασφαλώς η ΕΕ μας έχει προσφέρει πολλά θετικά, τα οποία δεν έχουν επικοινωνηθεί ή αξιοποιηθεί όσο θα έπρεπε: στον τομέα του περιβάλλοντος, των υποδομών, της αγροτικής ανάπτυξης, της κοινωνικής πρόνοιας, της εκπαίδευσης, της τεχνολογίας, της ασφάλειας, κ.α. Δυστυχώς, ορισμένες νεοελληνικές νοοτροπίες, σε μεγάλο βαθμό, αρνήθηκαν να συμβιβαστούν με τη νομιμότητα, αρνήθηκαν να ακολουθήσουν τις σύγχρονες επιταγές της επιστήμης, αρνήθηκαν να πατάξουν τη μικρο-διαφθορά και τις πελατειακές σχέσεις, αρνήθηκαν να παράξουν το απαιτούμενο έργο (και ακόμα συνεχίζουν). Αυτά δεν πρέπει να τα ξεχνάμε και πρέπει να τα συμπεριληφθούν σε ένα σαφές Εθνικό Σχέδιο Ανασυγκρότησης, το οποίο, φυσικά, δεν πρέπει να έχει θέση για προσλήψεις ημετέρων, ούτε για διαιώνιση του πελατειακού κράτους, ούτε για ανεύθυνο και αντικοινωνικό συνδικαλισμό, ούτε για αργομισθίες, διαιώνιση αναποτελεσματικότητας και περιορισμένης παραγωγής έργου στο δημόσιο τομέα, ούτε για συγκάλυψη μικρο-διαφθοράς στο δημόσιο αλλά και στον ιδιωτικό τομέα, ούτε για αναξιοκρατία και για ισοπεδωτικές αντιλήψεις προκρούστειας κατάργησης της αριστείας, ούτε για μη ορθολογική και μη δημοκρατική διαχείριση του μεταναστευτικού, κλπ.

Όμως, πλέον, η πολιτική της κατεύθυνση δεν αποσκοπεί στην παραγωγή Πολιτισμού, αλλά εξυπηρετεί συγκεκριμένες ελίτ της Οικονομοκρατίας. Πόση σχέση έχει αυτή η κατεύθυνση με την Ευρώπη του Ομήρου, του Αισώπου, του Θουκυδίδη, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Σοφοκλή, του Ευριπίδη, του Αισχύλου... του Θερβάντες, του Γκαίτε, του Σαίξπηρ, του Δάντη, του Νίτσε, του Μότσαρτ, του Μικελάντζελο, του Ντα Βίντσι, του Μπερνίνι.... του Tένυσον, του Γέητς, του Μπλέηκ, του Νοβάλις, του Ντίκενς, του Ροσέτι, του Έλιοτ, του Βάγκνερ, του Μπετόβεν, του Σίλλερ, του Φίχτε, του Χέγκελ, του Βύρωνα, του Τόλκιν...; Εκεί βρίσκεται η Ιδέα της Ευρώπης, όχι στις αγορές και στα χρηματιστήρια… 

Από το 1989 ο περίφημος φιλελεύθερος πολιτικός επιστήμονας Φράνσις Φουκουγιάμα στο «Τέλος της Ιστορίας»: "Δεν θα υπάρξουν πλέον παράτολμα άλματα στην ανθρώπινη φαντασία και θαρραλέοι αγώνες για μεγάλες ιδέες. Η πολιτική θα γίνει μια επέκταση των ρυθμιστικών λειτουργιών της αγοράς. Ο ιδεαλισμός θα αντικατασταθεί από το οικονομικό μάνατζμεντ και τη λύση των τεχνικών προβλημάτων, με ικανοποίηση του καταναλωτή." Εκεί θέλουμε να πάμε; Γιατί... «αν δεν κοιτάς εκεί που πρέπει να πας, θα πας απλά εκεί που κοιτάς», όπως έλεγε και ο Νίτσε.

Και όχι, σκοπός μας δεν είναι να φτιάξουμε μια ιδεατή κοινωνία ή να φύγουμε από τους πολιτισμικούς μας συγγενείς (η φυσική μας θέση είναι μέσα στην ΕΕ), αλλά να επαναπροσδιορίσουμε τις βάσεις πάνω στις οποίες είναι χτισμένη η σύγχρονη ευρωπαϊκή μας κοινωνία... και να φέρουμε τη χώρα μας στο κέντρο των εξελίξεων ως ενεργητικό παράγοντα και ισότιμο μέλος, όχι ως παθητικό δέκτη που αναμένει το άδοξό του τέλος.

O Θωρ συντρίβει το ερπετό της Midgard, Henry Fuseli, 1790

Στο σημείο αυτό καταθέτω κάποια γενικά συμπεράσματα, τα οποία πρέπει να προβληματίσουν, καθότι αρκετοί συμπατριώτες μας:

1) Αδυνατούν να διαχωρίσουν την «Ευρώπη» από την «Ευρωπαϊκή Ένωση», ενώ οι περισσότερες αποτιμήσεις γίνονται με υλιστικούς όρους (λ.χ. πόσα μας δίνουν, πόσα μας παίρνουν). Αυτό συμβαίνει λόγω έλλειψης ευρωπαϊκής παιδείας αλλά και μη καλλιεργημένης ευρωπαϊκής συνείδησης, τα οποία πρέπει να μπουν στις προτεραιότητές μας την επόμενη μέρα (αλήθεια, γιατί δεν τα αναφέρει κανένας;).

2) Αδυνατούν να ξεδιαλύνουν πότε το Χρήμα υπηρετεί τον Άνθρωπο και πότε ο Άνθρωπος υπηρετεί το Χρήμα... Σε αυτό σημαντικό ρόλο παίζει η έλλειψη πολιτικής αγωγής, η «ποδοσφαιροποίηση» της πολιτικής και η καλλιέργεια ενός τυφλού οπαδισμού, καρφωμένου σε παλαιά λανθάνοντα πρότυπα και πλαστές ιδεολογικές κατηγορίες «δεξιού-αριστερού» που, επί της ουσίας, δεν μπορούν να περιγράψουν την πραγματικότητα. Η όποια σχετική ρητορική είναι παρωχημένη και αποπροσανατολιστική και χρησιμοποιείται είτε από επιτήδειους που τα χρησιμοποιούν για τον έλεγχο του όχλου, είτε από αφελείς που αγνοούν την πολυσύνθετη πραγματικότητα.

3) Αδυνατούν να κατανοήσουν ότι σε μια υγιή κοινωνία, το συλλογικό συμφέρον πρέπει να εναρμονίζεται με το ατομικό και ότι τα παιδιά μας έχουν πια ανάγκη από μια τέτοια Κοινωνία. Οδηγός μας ο εμβληματικός «Δον Κιχώτης» του Ουράνη, όχι αυτός του (μεγάλου) Καρυωτάκη… σε συνδυασμό με τον ορθολογισμό του Αριστοτέλη και του Ντεκάρτ...και κείνη την προσευχή του Ρενάν επάνω στην Ακρόπολη.

Κοιτάζω με περίσκεψη εκείνους που προσπαθούν να διασφαλίσουν τα κεκτημένα τους ή μέρος αυτών, δίχως να τους απασχολεί τι πραγματικά σημαίνει «Ευρώπη» και «Ευρωπαϊκός Πολιτισμός» (εκτός από το οικονομικό κομμάτι), δίχως να συμπεριλαμβάνουν στη συλλογιστική τους το «ποιοι» και «γιατί» μας έφτασαν ως εδώ (πάντοτε με τη δική μας συγκατάθεση, υποστήριξη και συνεισφορά), αγνοώντας τη διαιώνιση της μεγαλο-διαφθοράς των ελίτ και προσπαθώντας να επιρρίψουν πολιτικές ευθύνες «διυλίζοντας τον κώνωπα και καταπίνοντας την κάμηλο» (αρκετές φορές λόγω του φόβου που τους στρέφει προς την αντίθετη κατεύθυνση, αλλά και λόγω των παρωχημένων δογματικών προσκολλήσεων ή των συνεχιζόμενων μικροπολιτικών τους επιδιώξεων... άλλωστε τις ίδιες ιδέες εξέφρασαν και για το δημοψήφισμα στη Σκωτία). Με έκπληξη παρατηρώ το πόσο εύκολα υποχωρούν και το ότι δεν βάζουν όρια στην 6χρονη εφαρμογή των όλο και πιο σκληρών μέτρων των μνημονίων που οδηγούν σε μια μη βιώσιμη αποπλήρωση του χρέους μας δίχως να προσφέρουν (ουσιαστική και ποιοτική) ανάπτυξη, ενώ αρνούνται να δώσουν άλλο χρόνο σε μια 5μηνη στρατηγική προσπάθεια της πρώτης διαπραγμάτευσης του.

Κοιτάζω με αποστροφή εκείνους που μετρούν την αξιοπρέπεια σε ευρώ. Αφού υποθήκευσαν το μέλλον των επόμενων γενεών με τις επιλογές και τις πρακτικές τους, τώρα, αποφεύγοντας να κάνουν ορθολογική και δίκαιη αποτίμηση, ανησυχούν για την πενιχρή τους σύνταξη και την ατομική τους βολή.

Η στάση μας θα αποτελέσει την κληρονομιά που θα μεταδώσουμε στις επόμενες γενεές.

Η «αξιοπρέπεια», όπως ορίζεται από την τελευταία στροφή του ποιήματος «Οδυσσέας» του τεράστιου Τένυσον (πόσοι τον γνωρίζουν;), που έγραψε στα 24 του χρόνια, μετρά την ποιότητα του Πολιτισμού μας:

«Αν και κατορθώσαμε αρκετά, πολλά μένουν ακόμα να γίνουν. 
Αν και δεν είμαστε εκείνη η δύναμη που τις παλιές ημέρες κινούσε γη και ουρανό…
Είμαστε ακόμα κάτι. Μια ίδια διάθεση από ηρωικές καρδιές, 
Οι οποίες, παρόλο που ο καιρός και η μοίρα κουράσαν, 

Εκείνες παρέμειναν στη θέληση ισχυρές, 

Για να παλέψουν, να αναζητήσουν, να βρουν και να μην υποκύψουν.»

(Alfred Lord Tennyson από το ποίημα "Ulysses")