Προς ένα νέο δίκτυο επιστημονικών συμβούλων της αυτοδιοίκησης

Κάθε περιφέρεια και δήμος έχει το δικαίωμα να προσλαμβάνει «ειδικούς συμβούλους» ή «επιστημονικούς συνεργάτες», βάσει των διατάξεων του 163 Ν. 3584/2007. Η διαφορά, σύμφωνα με τον παραπάνω νόμο, έγκειται στο ότι για κάθε επιστημονικό συνεργάτη απαιτείται «επιπλέον και διδακτορικό δίπλωμα ή τίτλος μεταπτυχιακών σπουδών Ανώτατης Σχολής της ημεδαπής ή αλλοδαπής ή αξιόλογες ειδικές μελέτες, σχετιζόμενα με το αντικείμενο της απασχόλησης τους». Παρατηρείται ότι οι περιφέρειες και οι δήμοι της χώρας επιλέγουν την πρόληψη «ειδικών συμβούλων» και όχι την πρόσληψη «επιστημονικών συνεργατών», που είναι κάτι πιο συγκεκριμένο και απαιτητικό ως προς τις γνώσεις, το πεδίο του έργου και τα πεπραγμένα τους.

Συνήθως, λοιπόν, τα κριτήρια επιλογής των ειδικών συμβούλων δεν είναι ικανοποιητικώς αξιοκρατικά και διαφανή, καθώς, αποτελεί «κοινό μυστικό» ότι προτιμώνται υποψήφιοι, στελέχη, συγγενείς ή φίλοι της επικρατούσας δημοτικής ή περιφερειακής παράταξης, αρκεί να έχουν ένα απλό ΠΕ ή ΤΕ πτυχίο, χωρίς περαιτέρω εξειδικευμένες γνώσεις ή χωρίς ιδιαίτερη επαγγελματική εμπειρία, σε σχέση με συνυποψηφίους τους. Αυτό συμβαίνει διότι μέχρι σήμερα δεν διασφαλίζεται η πρόσληψη συμβούλων με τα περισσότερα προσόντα, αφού η επιλογή αυτή γίνεται από τον εκάστοτε δήμαρχο ή περιφερειάρχη βάσει προσωπικών κριτηρίων (και των γνωστών πελατειακών λογικών), χωρίς υποχρέωση μοριοδότησης των υποψηφίων ή οποιονδήποτε επίσημων κριτηρίων αξιολόγησης. Εν γένει, φαίνεται ότι οι αυτοδιοικητικοί τείνουν να χρησιμοποιούν αυτούς τους ειδικούς συμβούλους για την επανεκλογή τους και όχι για να παράξουν συντονισμένο και ουσιαστικό έργο όπως αναμένουν οι πολίτες, από τους οποίους οι σύμβουλοι αμείβονται.

Επιπλέον, μετά την πρόσληψη των συμβούλων αυτών, συνήθως παρατηρείται ότι οι επιλεχθέντες δεν ασχολούνται με τα προκηρυγμένα αντικείμενα σε επίπεδο στρατηγικού σχεδιασμού ή εφαρμογής (που είναι και τα ζητούμενα), αλλά σε επίπεδο γραμματειακής υποστήριξης ή γραφειοκρατικής εργασίας ή, ακόμα, ασχολούνται με άλλα άσχετα με την ειδίκευσή τους αντικείμενα (αφού, συνήθως, καλύπτουν σκόρπιες και άτακτες ανάγκες των αιρετών προϊσταμένων τους). Όλα αυτά, σε συνδυασμό με την έλλειψη ξεκάθαρων στρατηγικών στόχων και με την έλλειψη συντονισμού και επικοινωνίας μεταξύ τους, οδηγούν στην παραγωγή αμφιλεγόμενου έργου.

Ερώτημα: τι χρειαζόμαστε περισσότερο, συμβούλους πολιτικών προσώπων για τη συνέχιση της πολιτικής τους σταδιοδρομίας ή ουσιαστική υποστήριξη του έργου των υπηρεσιών για τις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας;

Η πρόταση

Θα μπορούσε, λοιπόν, να γίνει μια τροποποίηση του «Καλλικράτη» ως προς την επιλογή συμβούλων, ώστε να γίνεται υποχρεωτική επιλογή συμβούλων της υψηλότερης δυνατής κατάρτισης (και όχι απλά ΠΕ ή ΤΕ). Οι σύμβουλοι αυτοί θα είχαν πολλά να προσφέρουν στους τομείς ειδίκευσής τους, συνεισφέροντας σε ένα συντονισμένο σχεδιασμό και σε μια μεθοδική υλοποίηση μιας νέας αναπτυξιακής πολιτικής. Αυτό πιστεύω ότι θα βοηθούσε σημαντικά το έργο της αυτοδιοίκησης, ειδικά από τη στιγμή που: α) στο χώρο της αυτοδιοίκησης υπάρχουν δομές αμφίβολης αποτελεσματικότητας και παραγωγής έργου, των οποίων η συνέχιση λειτουργίας τους θα πρέπει να εξεταστεί σοβαρά και β) οι πόροι για τέτοιες προσλήψεις υπάρχουν (και δαπανώνται με άλλο τρόπο).

Το προτεινόμενο δίκτυο επιστημονικών συμβούλων της Περιφέρειας και του Δήμου, υπό προϋποθέσεις, θα μπορούσε να αποτελέσει μια ισχυρή αναπτυξιακή δομή και ένα εξαιρετικό δίκτυο παροχής έργου υψηλής ποιότητας. Έτσι, οι πολιτικοί θα αναγκαστούν να αποδυναμώσουν τις (περισσότερο) προσωπικές ομάδες εργασίας τους και να προσαρμοστούν σε νέες δομές που θα λειτουργούν προς (μεγαλύτερο) όφελος του κοινωνικού συνόλου, βάσει σύγχρονων γνώσεων, προδιαγραφών, τάσεων και αναγκών.

Οι στόχοι τους (ενδεικτικά, παραθέτω κάποιους γενικούς/θεματικούς και κάποιους πιο ειδικούς στόχους) θα μπορούσαν να είναι οι εξής:

- η συνδυαστική αξιοποίηση πρωτογενούς τομέα-μεταποίησης-τουρισμού-πολιτισμού (ειδικά για τα νησιά),

- ο σχεδιασμός ολοκληρωμένης και βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης,

- η ενίσχυση πρόσβασης, χρήσης και ποιότητας των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών, σε συνδυασμό με την αξιοποίηση της παράδοσης και της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς μας και η μεταφορά τεχνολογίας και τεχνογνωσίας,

- η προώθηση έρευνας και καινοτομίας σε συνεργασία με τα Περιφερειακά Συμβούλια Καινοτομίας,

- η σύνδεση έρευνας-αγοράς,

- η προστασία, η διαχείριση, ο σχεδιασμός και η ανάδειξη του περιβάλλοντος, της βιοποικιλότητας και του τοπίου μας, προς βελτίωση τόσο του τουριστικού προϊόντος όσο και της ποιότητας ζωής,

- οι σύγχρονες δυναμικές του κοινωνικού κεφαλαίου,

- η εκπόνηση στρατηγικών σχεδιασμών και μελετών (που συνήθως ανατίθενται σε μεγάλα ιδιωτικά γραφεία και αφότου εκπονηθούν, καταλήγουν σε συρτάρια και δεν υλοποιούνται),

- η δημιουργία και διάδοση Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων (ΚοινΣΕπ) και η συνεχής στήριξη και προώθηση της κοινωνικής οικονομίας,

- η σύνδεση αυτοδιοίκησης, τοπικής κοινωνίας και πανεπιστημίων (λ.χ. στα πανεπιστήμια γίνονται έρευνες, αναπτύσσονται εφαρμογές και εκπονούνται εργασίες που είναι άγνωστες στο ευρύ κοινό και στο μεγαλύτερο βαθμό μένουν αναξιοποίητες, ενώ θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από τις τοπικές κοινωνίες συχνά χωρίς ή με ελάχιστο κόστος),

- ο ενεργειακός σχεδιασμός και η αξιοποίηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας,

- η παροχή καθημερινής βοήθειας σε επιχειρήσεις προς ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς τους, καθώς και η δικτύωση επιχειρηματιών (clusters) προς επίτευξη κοινών στόχων (π.χ. δημιουργία καλαθιού τοπικών προϊόντων, αλληλο-υποστηριζόμενες δράσεις τοπικών επιχειρήσεων ή και ερευνητικών φορέων),

- η ανάπτυξη συνολικής τοπικής/νησιωτικής ταυτότητας (brand name),

- η προώθηση της τυποποίησης τοπικών προϊόντων, η δημιουργία προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας, η δημιουργία προϊόντων ονομασίας προέλευσης και η διασύνδεση με τουρισμό, κλπ,

- η ενσωμάτωση καινοτομιών και ποιοτική αναβάθμιση σε όλη τη διαδικασία παραγωγής και διακίνησης προϊόντων,

- η δημιουργία και ανάπλαση κοινόχρηστων και πράσινων χώρων,

- η ορθή και ολοκληρωμένη διαχείριση αποβλήτων προς συμμόρφωση με τις διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας και η αξιοποίηση ευκαιριών παραγωγής νέων καινοτόμων προϊόντων

- η ολοκληρωμένη διαχείριση ελαιώνων και η διασφάλιση ποιότητας με συνεχή εκπαίδευση και επιμόρφωση παραγωγών σε κατάλληλες καλλιεργητικές πρακτικές,

- κ.α.

Οι παραπάνω στόχοι θα έχουν συγκεκριμένα παραδοτέα σε συγκεκριμένους χρονοδιαγράμματα που θα τεθούν, όπως συμβαίνει σε όλα τα σοβαρά projects. Για παράδειγμα, αυτή τη στιγμή σε Δήμο και Περιφέρεια εργάζονται τουλάχιστον δέκα (10) ειδικοί σύμβουλοι με έδρα τη Λέσβο, οι θέσεις των οποίων θα μπορούσαν να καλυφθούν από το καλύτερο εξειδικευμένο (σε αντικείμενα που ανταποκρίνονται στους παραπάνω στόχους) ανθρώπινο δυναμικό του τόπου, το οποίο χειραφετημένο από τις καθημερινές ανάγκες των προϊσταμένων τους (που, ενδεχομένως, να μπορούν να καλυφθούν από άλλους υπαλλήλους) και με συγκεκριμένη στοχοθεσία και συνεργασίες, θα μπορούσε να κάνει "θαύματα"...

Τέλος, θα ήθελα να τονίσω ότι η Πολιτεία οφείλει να προσπαθήσει να εφαρμόσει (με πράξεις και όχι με λόγια) αυτό που έχει διαμηνυθεί σε ποικίλους τόνους και με διαφόρους τρόπους (από την κυβέρνηση, από αυτοδιοικητικούς φορείς, από εκπαιδευτικά ιδρύματα, αναπτυξιακούς φορείς, κλπ): βασικός σκοπός της χώρας μας πρέπει να είναι η συγκράτηση των επιστημόνων και του δυναμικού της υψηλής εξειδίκευσης/κατάρτισης προς αποφυγή του φαινομένου “brain drain”, δηλαδή της "διαρροής" επιστημονικού - και υψηλής εξειδίκευσης - προσωπικού στο εξωτερικό και η αξιοποίησή τους για την επίτευξη μιας βιώσιμης ανάπτυξης.

Τα παραπάνω αποτελούν κάποιες πρώιμες μου σκέψεις, που θα μπορούσαν να καταλήξουν σε μια ολοκληρωμένη ριζοσπαστική πρόταση/μεταρρύθμιση που θα οδηγήσει σε αναζωογόνηση της τοπικής μας αυτοδιοίκησης.

Βαγγέλης Σπ. Παυλής

Διδάκτωρ-Ερευνητής

Συντεχνίες: Μια σημαντική μορφή οργάνωσης του Νέου Ελληνισμού

Σήμερα η μορφή της οικονομίας μας είναι ανταγωνιστική. Οι επιχειρήσεις έχουν σκοπό την εξαγωγή κέρδους προς αύξηση του μεριδίου τους στην αγορά. Το κυρίαρχο δόγμα της καπιταλιστικής οικονομίας είναι η επίτευξη του μεγαλύτερου δυνατού κέρδους με το μικρότερο δυνατό κόστος. Αυτό υπηρετείται καλύτερα από την ιδεολογία του φιλελευθερισμού, η οποία κέρδισε την πολιτική και ιδεολογική μάχη κατά τη διάρκεια του Διαφωτισμού (έναντι του εκπεσόντος συντηρητισμού, που σίγουρα απαιτούσε επαναπροσέγγιση/επαναθεώρηση μετά την κατάρρευση του φεουδαρχικού συστήματος στην Ευρώπη). Η Βιομηχανική Επανάσταση, με τη σειρά της, υπηρέτησε πιστά το νέο μοντέλο… Σήμερα τα κράτη λειτουργούν σε μια ελεύθερη οικονομία, βάσει της οποίας ο Άνθρωπος καλείται να υπηρετεί το Κέρδος. Οι πολίτες χάνουν σιγά-σιγά την «αίσθηση της κοινότητας» για χάρη του ατομι(κι)σμού. 

Ας δούμε, όμως, τι υπήρχε παλαιότερα… ποια ήταν η οικονομική και επαγγελματική οργάνωση κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής περιόδου στην Ελλάδα; Διότι πρέπει να γνωρίζουμε ποια είναι η κληρονομιά μας, όχι μόνο η αρχαία, αλλά και η νεότερη. Τότε, η συντεχνία (esnaf-συνάφι) ήταν ο πυρήνας της οικονομικής και κοινωνικής ζωής. Ήταν ένας συνεταιρισμός τεχνιτών ιδίου κλάδου που βασίζονταν στην συνεργατικότητα και στην κοινοκτημοσύνη, στην συνεκμετάλλευση της περιουσίας και την αναλογική κατανομή εισοδήματος, υπάγονταν σε κάποιους κανόνες (κάθε συντεχνία είχε καταστατικό- πριν το 18ο αιώνα άγραφο και μετά γραπτό) και δρούσε σε συγκεκριμένους χώρους στις πόλεις. Οι συντεχνίες ήταν κληρονομιά του Βυζαντίου (ως παράδοση, έχει ακόμα παλαιότερες ρίζες) και διατηρήθηκε επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Προήγαγαν την ιδέα του συνεργατισμού και της αυτοδιοίκησης. Μέσα από αυτές διατηρήθηκε η εθνική συνοχή και η ζωτικότητα της ελληνικής κοινωνίας. Οι κανόνες ήταν αυστηροί καθώς δεν προέβλεπαν μόνο το επαγγελματικό πλαίσιο συμπεριφοράς (π.χ. κερδοσκοπία, αθέμιτα κέρδη), αλλά και το προσωπικό/ηθικό. Όποιος δεν φέρονταν σωστά στην προσωπική του ζωή, τιμωρούνταν, καθώς θεωρούνταν ότι εξέθετε και τα υπόλοιπα μέλη. 

Βασική αρχή των συντεχνιών ήταν η παραγωγή και πώληση προϊόντων και υπηρεσιών που χρειάζονταν η κοινωνία για να καλύψεις τις ανάγκες της. Υπήρχε έλεγχος τόσο στην ποιότητα (πρώτες ύλες, τόπος, χρόνος, κλπ) όσο και στις τιμές. Η συνεταιρική ιδέα των συντεχνιών περιόριζε την εκμετάλλευση τόσο του εργάτη από τον εργοδότη, όσο και του παραγωγού από τους μεσάζοντες και διατηρούσε τα επαγγελματικά μονοπώλια. Μονάχες οι συντεχνίες επέλεγαν τη διοίκησή τους, την οποία απλά επικύρωνε ο Τούρκος Μουφτής ή ο Καδής (ο οποίος ασκούσε αποτελεσματικότερη διοίκηση και εισέπραττε ευκολότερα τους φόρους, λόγω αυτής της οργάνωσης). Επικεφαλής της συντεχνίας ήταν ο αρχιμάστορας, ο οποίος ορίζονταν από τους μάστορες που είχαν το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι (με προφορική ψηφοφορία). Οι "μάστορες" ήταν οι επικεφαλής/ιδιοκτήτες των εργαστηρίων, οι "καλφάδες" ήταν οι εργαζόμενοι και τα "τσιράκια" οι μαθητευόμενοι που ανελάμβαναν και τις εργασίες καθαρισμού. Οι χριστιανοί και οι μουσουλμάνοι είχαν ξεχωριστές συντεχνίες, αν και οι Τούρκοι ήταν συνήθως στρατιωτικοί, δημόσιοι υπάλληλοι, γεωργοί, κλπ, όχι τεχνίτες ή έμποροι.   

Υπήρχαν εκατοντάδες συντεχνίες: των ραφτάδων, των καποτάδων, των ταμπάκηδων, αλεβράδων, των χτιστάδων, των σοβατζήδων, των πελεκάνων, των ξυλογλυπτών, των χρυσοχόων, των αγγειοπλαστών, των κεραμιστών, των ζωγράφων, των μεταλλουργών, των μεταξουργών, των αρτοποιών, των ιχθυεμπόρων, των χαλκωματάδων, των γουναράδων, κ.α. Το εμπόριο ήκμασε, ιδιαίτερα μετά το 17ο αιώνα και ειδικά τον 18ο αιώνα, όταν άνοιξαν περισσότερο οι εμπορικοί δρόμοι δια θαλάσσης και στεριάς και η ελληνική διασπορά επεκτείνεται σε όλη την Ευρώπη, γύρω από τη Μαύρη Θάλασσα και στη Ρωσία. Όμως η άνοδος της καπιταλιστικής βιομηχανίας σε Αγγλία και Γαλλία σιγά-σιγά μείωσε το κόστος παραγωγής, εκτόπισε την χειροτεχνική παραγωγή και διέδωσε φτηνά και χαμηλής ποιότητας προϊόντα ου παράγονταν μαζικά στα εργοστάσια. Όλα αυτά άρχισαν να έχουν καταστροφικές συνέπειες στην τοπική οργανωμένη παραγωγή που αναπτύσσονταν αλματωδώς. 

Οι συντεχνίες συνέβαλλαν σημαντικά στον πολιτισμό και στην κοινωνική πρόνοια. Κάθε συντεχνία είχε το δικό της προστάτη-άγιο, στο όνομα του οποίου γίνονταν εορτές και πανηγύρια στα οποία συμμετείχαν όλοι οι πολίτες. Ήταν σημαντικά πολιτισμικά δρώμενα της εποχής. Είχε όμως και σημαντική κοινωνική δράση, καθώς το κοινό ταμείο ήταν η «κάσσα» (με έσοδα από τη μηνιαία ή ετήσια συνεισφορά μελών από πρόστιμα/ποινές, δωρεές, κλπ). Όταν κάποιο μέλος είχε ανάγκη, τον βοηθούσε η συντεχνία, η οποία του παρείχε μιας μορφής κοινωνική ασφάλιση. Γενικά από αυτό το ταμείο βοηθούνταν άρρωστοι, γέροι, χήρες, ορφανά, νόθα παιδιά και φτωχοί, ανεξάρτητα αν ήταν χριστιανοί ή μουσουλμάνοι. Επίσης μέσω των συντεχνιών κατασκευάστηκαν ή συντηρήθηκαν εκκλησίες (οι συντεχνίες είχαν στενή σχέση με την Εκκλησία), διαφυλάχθηκε η πώληση ιερών κειμηλίων, απελευθερώθηκαν κρατούμενοι, αλλά το σημαντικότερο, κατασκευάστηκαν πολλά ελληνικά σχολεία, μισθώθηκαν δάσκαλοι, εκπαιδεύτηκαν δωρεάν άποροι, τυπώθηκαν βιβλία, σπούδασαν παιδιά και προήχθη σε μεγάλο βαθμό ο ρόλος της παιδείας σε μια ιδιαίτερα δύσκολη περίοδο. Αξίζει να σημειωθεί ότι στις παρελάσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι συντεχνίες παρελαύναν μετά τους στρατιώτες πάνω σε εξέδρα με ρόδες που έσερναν βόδια ενώ ασκούσαν την τέχνη τους, παρουσιάζοντάς την στο κοινό. Οι συντεχνίες μας σε μεγάλο βαθμό διαφύλαξαν το ήθος και τις αξίες της τότε ελληνικής κοινωνίας. 

Αυτή, λοιπόν, είναι η νεότερη κληρονομιά μας και καλό είναι σήμερα όποιος/α μιλάει για συντεχνίες να γνωρίζει την ιστορία και την αξία τους στον ελληνικό πολιτισμό και στην ελληνική πραγματικότητα. Στη σύγχρονη Ελλάδα, ο όρος «συντεχνία» έχει αρνητική χροιά. Διότι μέσω των συντεχνιών οι σύγχρονοι «αρχιμάστορες» εξυπηρετούν τα μικροσυμφέροντά τους και αγκιστρώνονται πίσω από αυτά. Διότι εξυπηρετούνται πελατειακές σχέσεις και γίνονται ρουσφέτια (από την τουρκική λέξη rüşvet). Η διασφάλιση των προνομίων έχει γίνει ο αυτοσκοπός τους. Οι συντεχνίες φαίνεται πλέον να έχουν απολέσει τη σημασία και το ρόλο τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ζωή του τόπου, αλλά και την αίσθηση του ανήκειν σε ένα ευρύτερο σύνολο. Θα πρέπει να διδαχθούν από το παρελθόν τους και να συντελέσουν στην ανάπτυξη μιας νέας μορφής κοινοτισμού που να ανταποκρίνεται στα δικά μας πρότυπα, στις δικές μας ανάγκες, λειτουργίες, ιδιαιτερότητες και αξίες.

ΥΓ: Πέρα από τις συντεχνίες, υπήρχαν οι «κομπανίες», οι «σερμαγιές», τα «τσελιγκάτα» και τα «μπουλούκια». Οι κομπανίες ήταν συνασπισμοί εμπόρων που συμφωνούσαν να λειτουργήσουν ομαδικά, ενώσουν το κεφάλαιο, τις δυνάμεις και τους στόχους τους, τόσο για θέματα ασφαλείας στη μετακίνηση, όσο και για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα στην πώληση των προϊόντων τους. Η σερμαγιά ήταν οικονομική κοινοπραξία για τη ναυπήγηση πλοίων, για το οποίο απαιτούνταν μεγάλο μετοχικό κεφάλαιο και βοήθησε στην άνθιση του ελληνικού εμπορικού ναυτικού, ιδίως από το 1770 μέχρι το 1812. Τα τσελιγκάτα ήταν συνενώσεις μετακινούμενων κτηνοτρόφων για την ασφαλή μετακίνηση και την καλύτερη διάθεση της παραγωγής. Τα μπουλούκια ήταν μετακινούμενες ομάδες/συνεργεία τεχνιτών που παρείχαν υπηρεσίες σε πιο απρόσιτα χωριά και περιοχές (έφταναν μέχρι τα βάθη της Μ.Ασίας ή τα ορεινά της βαλκανικής) και επέστρεφαν μετά αρκετούς μήνες. Όλα τα παραπάνω χαρακτηρίζονταν από αξιοθαύμαστους συνεργατικούς τρόπους λειτουργίας. 

Πηγές:

- Διαλέξεις της Αναπληρώτριας Καθηγήτριας Ευθυμίου Μαρίας στο πλαίσιο του διαδικτυακού μαθήματος «Ένα τέλος, μια αρχή: Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, 11ος – 18ος αιώνας», Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

- Αγγελική Χατζημιχάλη, «Μορφές από τη σωματειακή οργάνωση των Ελλήνων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία: Οι συντεχνίες - Τα ισνάφια», L'Hellenisme Contemporain, Αθήναι 1953

- Νικολάι Τοντόροφ, «Η βαλκανική πόλη. 15ος-19ος αιώνας», εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1986

TEDx Lesvos: η πρόταση για τη σημερινή κρίση;

Πήγα επιφυλακτικός. Έφυγα ενθουσιασμένος. Δεν θα σας κάνω περιγραφή των ομιλιών... ούτε θα σας μιλήσω για την (εξαιρετική) ροή, τα σκηνικά, την (καλή) οργάνωση, τη χαρισματικότητα των συμμετεχόντων-ομιλητών και των διοργανωτών... ούτε θα επαινέσω την προσφορά, την επιμονή, την αξιοσύνη τους, κλπ. Αυτά είμαι σίγουρος ότι τα είπαν και θα τα πουν άλλοι. Εγώ θα μιλήσω για την προσφορά αυτού του εγχειρήματος (πρώτη διοργάνωση για τη Λέσβο) μέσα από τη σκιαγράφηση τεσσάρων αξόνων που εντόπισα και που διαμορφώνουν, κατ’ εμέ, μια εξαιρετική πρόταση πλεύσης. Μια ανάσα ζωής, σε μια παρηκμασμένη νεωτερική κοινωνία που έχει βυθιστεί σε ένα τέλμα… έχοντας χάσει τους βαθύτερούς της δεσμούς με το παρελθόν και το μέλλον.

Οι άνθρωποι μεταξύ μας μπορεί να διαφωνούμε στον τρόπο σκέψης, έκφρασης και ερμηνείας της πραγματικότητας, να έχουμε –λίγο έως πολύ- διαφορετικές ιδέες, βιώματα, πεποιθήσεις και απόψεις, αλλά θέλω να πιστεύω ότι με αρκετούς τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε είναι τα ίδια, κάνουν την ίδια δουλειά και βρίσκονται στον αντίποδα του πνεύματος της νεωτερικότητας. Αναφέρομαι σε αυτούς που πεισματικά αρνούνται να γίνουν σκλάβοι του ανθρώπου ως «βιομηχανικό προϊόν», που αρνούνται ως άνθρωποι να υπηρετήσουν τη Μηχανή και το Χρήμα…

Παρακάτω προχωρώ σε κάποιες σκέψεις μου, συνοδευόμενες από επιλεγμένες φράσεις ορισμένων ομιλητών της εκδήλωσης.

1^ος άξονας: Έμφαση στην αντίληψη της πραγματικότητας μέσω όλων των αισθήσεων.

Είναι γεγονός ότι ο σύγχρονος πολιτισμός μας είναι βασισμένος στην αντίληψη του κόσμου μέσω της όρασης, έχοντας απολέσει τη σημαντικότητα των άλλων αισθήσεων. Όχι μόνο καθεμίας ξεχωριστά, αλλά και του συνδυασμού τους. Αυτό τροφοδοτεί ακόμα περισσότερο τον τεχνοκρατικό πολιτισμό μας, αυξάνει την επιρροή της εικονικής πραγματικότητας και εντατικοποιεί την παραγωγή μηχανών. Έχουμε χάσει τους οργανικούς δεσμούς που μας συνέδεαν τόσο με τον εαυτό μας και με τους άλλους, όσο και με τη φύση (οι ιδέες αυτές αναλύονται από την επιστήμη της ανθρωπογεωγραφίας και τον επιστημονικό κλάδο της περιβαλλοντικής ψυχολογίας). Τους δεσμούς των προβιομηχανικών -ή ακόμα και των πρωτόγονων- κοινωνιών. «Ξεχάσαμε ποιότητες που ανέκαθεν διαθέταμε, όπως είναι η ανάγκη για επαφή, η απλή ικανότητα να μοιραζόμαστε… η άντληση δύναμης από τις αισθήσεις… Έχουμε ξεχάσει τη φύση μας, βολευτήκαμε στην παρα-φύση.» (Susana Noemi Abigador)

Με χαρά άκουσα την ομιλία του Sir Κen Robinson που παρατήρησε ότι η κοινωνία μας σκέφτεται μόνο με το μισό μέρος του εγκεφάλου, αφήνοντας ατροφικό όλο το υπόλοιπο σώμα. Είναι προσαρμοσμένη στις ανάγκες της βιομηχανοποίησης, όχι της τέχνης… Στις ανάγκες της ομοιόμορφης μηχανοποίησης και της τυποποίησης του κόσμου, όχι της ποικιλότητας συναισθημάτων, του πολιτισμού και της ελεύθερης άσκησης των ικανοτήτων του σώματος και της φαντασίας. Τα λεγόμενά του, που συμπλήρωσαν αυτά της Susana Noemi Abigador, μου θύμισαν τη μοντεσσοριανή μέθοδο εκπαίδευσης, που θεωρώ ότι έχουν ανάγκη τα σύγχρονα παιδιά. Σκέφτομαι, πόσο χρήσιμο θα ήταν να ληφθούν περισσότερες μοντεσσοριανές πρωτοβουλίες από νέους εκπαιδευτικούς και να ξεκινήσει κάτι τέτοιο εδώ στο νησί μας (ιδού μια δυνητική παράπλευρη προσφορά της διοργάνωσης TEDx). Ακόμα και τα δρώμενα περιλάμβαναν συνοδευτική απαγγελία ποιήματος μέσω του σώματος, αλλά και τραγούδι μέσω παντομίμας. Οι εκτελεστές τους πέτυχαν να περάσουν το μήνυμα με εξίσου δυνατό τρόπο… μέσω του σώματος. Η χορεύτρια Εύα Τσούρου απήγγειλε με υπέροχο τρόπο ποίηση, μέσω της τοποθέτησης του σώματος της στο χώρο του θεάτρου, αγγίζοντας τον απαγορευμένο καρπό του δέντρου της γνώσης… «Ο λεκτικός δρόμος δεν μας πάει εκεί που μας πάει ο σωματικός... είναι άμεση γλώσσα και δεν λέει ποτέ ψέματα.» (Susana Noemi Abigador). Ο ηθοποιός Λευτέρης Χαρέλλης μιμήθηκε τη φωνή μέσω του σώματος, την κίνηση ως μέρος της σκέψης και μάλιστα με ισχυρή δόση χιούμορ, που αποτελεί μορφή ευφυίας. «Το σώμα μας μιλάει πού συχνά αλλά για να το ακούσουμε πρέπει να το αγαπήσουμε και δεν έχουμε χρόνο γι’ αυτό» (Susana Noemi Abigador).

Η έμφαση στο βίωμα και στην πρακτική είναι μια επιστημονική θεωρία της ανθρωπογεωγραφίας που έχει ήδη αρχίσει να αναπτύσσεται από τα μέσα της δεκαετίας του ‘90 και να εξελίσσεται συνεχώς και με την οποία ασχολούμαι και προσωπικά ως ερευνητής (βλ. non-representational theory). Για παράδειγμα, όχι τυχαία, ο «άπιστος» Θωμάς όταν είδε τον Ιησού, δεν εμπιστεύτηκε την όρασή του, αλλά ζήτησε να θέσει το δάχτυλο του υπό του τύπου των ήλων. Σκέφτομαι επίσης αυτό που είχε δηλώσει o Γάλλος φιλόσοφος Denis Diderot (18ος αιώνας): «Και ανακάλυψα ότι από όλες τις αισθήσεις το μάτι ήταν η πιο επιφανειακή, το αυτί η πιο αλαζονική, η οσμή η πιο ηδονική, η γεύση η πιο δεισιδαίμονα και ασταθής, το άγγιγμα η πιο βαθιά και φιλοσοφική». «Η ουσία είναι το βίωμα… τόσο της ομορφιάς όσο και της ασχήμιας. Εκεί αρχίζει η συνειδητοποίηση της αξίας των πραγμάτων» (Νικήτας Κανάκης). Το ζητούμενο, λοιπόν, είναι η σωματική και πνευματική έκφραση, η συνοχή και η ενότητα όλων των αισθήσεων, η αλληλεξάρτηση και η ισορροπία τους. Αυτό δημιουργεί νέους τρόπους αντίληψης και βιώματος του κόσμου. Αναβαθμίζει την ποιότητα ζωής. Και μπορεί να προσφέρει νέες λύσεις…

2^ος άξονας: Έμφαση στην έννοια του «εθελοντισμού» και προαγωγή της «αίσθησης της κοινότητας».

Σκέφτομαι αυτό που είπε ο μέγας ψυχολόγος Carl Yung: ο άνθρωπος δεν μπορεί να τα βάλει με την εντροπία, αλλά παρά ταύτα συνεχίζει να μάχεται στις επάλξεις του Πολιτισμού, είτε μέσα, είτε έξω από αυτόν. Τελικά ίσως «η άβυσσος δεν θα γυρίσει να σε κοιτάξει… απλά υπάρχει. Το μόνο που έχεις να κάνεις είναι να σταθείς απέναντι της και να κερδίσεις την αξιοπρέπεια σου» (Γιώργος-Τυρίκος Εργάς). Η αέναη διαμάχη συνεχίζεται… «Αυτό που κάνεις πρέπει να αφορά τους άλλους, όχι εσένα»… «να τους επιστρέφεις λίγη από την αξιοπρέπειά τους»… «να φυτεύεις ένα δάσος από ιδέες και να τις αφήνεις να μεγαλώσουν» (Νικήτας Κανάκης). Τρία μηνύματα που για μένα δεν αφορούν μόνο την προσφορά στο συνάνθρωπο, αλλά και την ποιότητα της σχέσης σου με τους άλλους, της σχέσης σου με το χώρο σου και με τον εαυτό σου, τη σχέση σου με την Κοινότητά σου… και μετράνε την προσφορά σου στο κοσμικό γίγνεσθαι. Στην αίσθηση της κοινότητας βρίσκονται οι απαρχές της κάθε πολιτισμένης κοινωνίας. Η «κοινότητα» αποτελεί το αντίπαλο δέος στον «ατομικισμό». Σήμερα ο άνθρωπος μπορεί να ανήκει σε διάφορες κοινότητες και η καθεμιά τους να έχει ποικίλες διαστάσεις, υλικές/εδαφικές και άυλες/μη-εδαφικές. Η ουσία είναι η ίδια: μέσω της αίσθησης της κοινότητας ο άνθρωπος αναπτύσσει τη συνείδησή του, καλλιεργεί την αίσθηση του «ανήκειν» και μια αίσθηση ταυτότητας, βασίζεται στη συμμετοχή, στο ομαδικό πνεύμα, στον κοινό σκοπό… και «μέσα από την ομάδα αναδύεται αυτό που είμαστε» (Susana Noemi Abigador), αλλά και προάγεται με πολύ αποτελεσματικό τρόπο το ταλέντο και η ατομική δημιουργικότητα (Χρήστος Βαλασέλλης), η έρευνα και η παιδεία, επεκτείνοντας συνεχώς τα όρια και κυνηγώντας το όνειρο με επιμονή, μεθοδικότητα και φαντασία (Γιώργος Κοντέλλης, Γιώργος Κόρδας). Ωστόσο, σήμερα η ποιότητα των σχέσεων ατόμου-κοινότητας τίθεται συχνά υπό αμφισβήτηση. Όμως, τα παιδιά της ομάδας του TEDx συνεργάστηκαν και έφεραν εις πέρας ένα δύσκολο εγχείρημα. Δημιούργησαν μια τέτοια κοινότητα μέσα από τις σχέσεις αυτές και την έθεσαν σε λειτουργία. Επιτυχώς! Μακάρι να μπορούσε κάτι τέτοιο να επεκταθεί…

Κάπου εδώ, απλά θα ήθελα να αναφέρω το ότι μερικοί είναι αντίθετοι στην έννοια του εθελοντισμού διότι προσφέρει ανάσες ζωής στο ανίκανο κράτος και συγκεκριμένα τη διαιώνιση της ύπαρξης των ανίκανων διαχειριστών του. Προσωπικά διαφωνώ. Διότι πιστεύω ότι πρωτίστως καλλιεργεί εκείνη τη χαμένη αίσθηση της κοινότητας (που δημιουργεί πολιτισμό), που πρέπει να υπάρχει ανεξάρτητα του κράτους. Αυτό είναι που έχει σημασία.

3^ος άξονας: Να επιδιώξουμε συναίνεση και οργάνωση.

Η πολιτική είναι η αντανάκλαση της κουλτούρας κάθε κοινωνίας. Παρά τις κρίσεις των συστημάτων διακυβέρνησης, μια ώριμη κοινωνία έχει τους μηχανισμούς αυτορύθμισης και μπορεί να βρει τις λύσεις. Αρκεί «να αποφύγει την πόλωση, τις αλληλοκατηγορίες και την πολιτική αλαζονεία που επιτείνουν την κρίση και επιταχύνουν την ύφεση και να προτάξει εθνικό σχέδιο, μετατρέποντας την κρίση σε ευκαιρία» (Στράτος Καμενής). Η από-κάτω-προς-τα-πάνω οργάνωση μπορεί να θέσει ισχυρές και συμπαγείς βάσεις, προσφέροντας προοπτικές μακρόπνοης ανάπτυξης, με έμφαση «στη ρίζα όχι στο σύμπτωμα» (Jane Waite), ακόμα και αν «νομίζουμε ότι θα συμβεί κάτι και συμβεί κάτι άλλο» (Kathryn Schulz). Όταν πρόκειται, όμως, για διαφορετικές κουλτούρες, τίθεται το ερώτημα: κατά πόσο μπορούμε να συνδιαμορφώσουμε ένα διεθνές δίκαιο (Μαντώ Ραχωβίτσα); Γίνεται; Πόσοι το επιθυμούν; Πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν προς αυτή την κατεύθυνση οι "παγκόσμιες γλώσσες"; Οι απαντήσεις, για μένα, δεν είναι τόσο προφανείς…

4^ος άξονας: Μια νέα προσέγγιση μέσω της φαντασίας.

Ο τέταρτος αυτός άξονας συνδυάζεται με όλους τους παραπάνω, εμπεριέχει και εμπεριέχεται στον καθένα τους. Μια νέα προσέγγιση μέσω του μύθου, μέσω των παραμυθιών, οι απαρχές των οποίων ταυτίζονται με αυτές της ανθρώπινης ύπαρξης. Κάποτε σε ένα ιστορικό ντοκιμαντέρ άκουσα ότι η δημιουργία πολιτισμού ταυτίστηκε με τη χρήση της φαντασίας. «Το να χρησιμοποιείς τη φαντασία σημαίνει ότι επιτυγχάνεις ένα επίπεδο συνειδητότητας», είχε πει ο καθηγητής Edward Casey, τέως πρόεδρος του American Philosophical Association, ενώ ο διανοητής Gilbert K.Chesterton διαμήνυσε εκείνο το περίφημο: «η αξία των παραμυθιών δεν έγκειται στο ότι μας λένε πως δράκοι υπάρχουν, αλλά στο ότι οι δράκοι μπορούν να αντιμετωπισθούν». Στα παραμύθια ο μη οριοθετημένος χωροχρόνος βρίσκεται στον κόσμο των αρχετύπων. Και αυτός, στο μη οριοθετημένο άπειρο… Ο άνθρωπος ξεπερνάει τα όρια του με «το άλογο της φαντασίας»: την προφορική παράδοση… και η μεταφορά γίνεται από τον τόπο της οδύνης, στον άλλο τόπο: την ουτοπία. Η ουτοπία, την εποχή της νεωτερικότητας έχει αρνητική χροιά. Μιλάει για το απραγματοποίητο. Στον κόσμο των παραμυθιών, όμως, είναι η πυξίδα για ένα καλύτερο αύριο. «Εκεί θα κρυφτεί η καρδιά του ανθρώπου σε εποχή μεγάλης οδύνης. Μόνο το παραμύθι μπορεί να ανατρέχει την οδύνη. […] Το παραμύθι είναι «μια αληθινή ιστορία που δεν έχει συμβεί ποτέ. […] Μιλάει για εκείνους που δεν οπισθοχωρούν, που παίρνουν το μονοπάτι χωρίς γυρισμό, χωρίς συμβιβασμό… […] Τα παραμύθια λέγονται με την ψυχή» (Λιλή Λαμπρέλλη). Στην εν λόγω ομιλία διέκρινα ρομαντικά ομηρικά στοιχεία, τα οποία λατρεύω, διότι εμπεριέχουν κάτι σημαντικό από την Ουσία του Κόσμου.

Αυτοί οι άξονες σκέψης (για πολυδιάστατη δράση) συνθέτουν ένα παζλ που αποτελεί όχι μόνο αντίδοτο για τη σημερινή κρίση, αλλά και μια αναθεωρημένη πρόταση πολιτισμού. Προσδίδουν νέο αέρα στη γερασμένη μας κοινωνία που οδεύει ολοταχώς στο γκρεμό και στην καταστροφή της, αρνούμενη να αφουγκραστεί τον ιδιαίτερο παλμό ορισμένων ενεργών της κυττάρων, που είτε από ένστικτο επιβίωσης, είτε από ξεροκεφαλιά, είτε από συνειδητή διάθεση ανατροπής, προσπαθούν να αλλάξουν κατεύθυνση στις ράγες. Για την προσπάθεια αυτή δεν έχω παρά να ευχαριστήσω από καρδιάς όλους τους συντελεστές της! 

Εμφύλιος στη Συρία - Μέρος Α'

2011

Οι διαμαρτυρίες ξεκινάνε 15 Μαρτίου 2011. Εμπνέονται από το κύμα διαδηλώσεων της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής που άρχισε να εκδηλώνεται στις 18 Δεκεμβρίου 2010 στην Τυνησία και ονομάστηκε «Αραβική Άνοιξη», υποδηλώνοντας το τέλος του αραβικού κόσμου όπως τον ξέραμε. Οι διαμαρτυρόμενοι πολίτες ζητάνε μεταρρυθμίσεις, περισσότερες ελευθερίες και απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων. Είναι σχεδόν αποκλειστικά σουνίτες, οι οποίοι αποτελούν και την πλειονότητα της χώρας και συγκεκριμένα –και επί της ουσίας-- διαμαρτύρονται για τη χρόνια εγκαθίδρυση της σιίτικης σέκτας του Άσαντ στη δημόσια διοίκηση, στο στρατό και τον κρατικό μηχανισμό (1). Αυτά τα χαρακτηριστικά είχε και ο μακροχρόνιος εμφύλιος πόλεμος του Λιβάνου (1975-1990), στον οποίο η Συρία εισέβαλε το 1976 ως ειρηνευτική δύναμη, αλλά κατ΄ ουσίαν, ως δύναμη κατοχής, το 2006 απέσυρε τα στρατεύματά της και το 2008 τον αναγνώρισε ως επίσημο κράτος (1). Ο σπουδασμένος στο Λονδίνο γιατρός Bashar al-Assad, το έτος 2000 (με 97%), με ανανέωση το 2007, διαδέχτηκε μετ’ εκλογής τον πατέρα του Hafez al-Assad που κυβέρνησε τη Συρία για 30 συναπτά έτη. Όπως και ο πατέρας του ηγείτο του Αραβικού Σοσιαλιστικού Baath Party που κυριαρχείται από αλαουίτες/σιίτες, αντίκειται στο «δυτικό ιμπεριαλισμό» έχοντας ως σύνθημα το «Ενότητα, ελευθερία, σοσιαλισμός» (2). Κατηγορείται για μη δημοκρατικές πρακτικές και παραβίαση ανθρώπινων δικαιωμάτων (2, 3).

Από μέρα σε μέρα οι συγκρούσεις γίνονται όλο και περισσότερο βίαιες. Λίγες ημέρες μετά, οι αστυνομικοί ανοίγουν πυρ κατά διαδηλωτών. Επτά αστυνομικοί και τέσσερις διαδηλωτές σκοτώνονται, ενώ περίπου εκατό άτομα τραυματίζονται (4). Οι διαδηλώσεις αρχίζουν να επεκτείνονται σε δεκάδες πόλεις. Κάποιοι από τους διαδηλωτές καίνε κτίρια και 15 από αυτούς σκοτώνονται από τις δυνάμεις καταστολής (5). Το βασικό αίτημα των διαδηλωτών γίνεται η ανατροπή του Άσαντ, τον οποίο η πολιτική καμπάνια των ΗΠΑ παρουσιάζει ως καταπιεστή του λαού του (6). Ο Άσαντ κάνει λόγο για προσπάθεια αποσταθεροποίησης που επιχειρείται από ξένους παράγοντες που «προωθούν την ατζέντα του Ισραήλ» (7). Στις 25 Απριλίου 2011 ξεκινάν οι ένοπλες συγκρούσεις αστυνομίας και στρατού από τη μια και εξεγερμένων πολιτών από την άλλη. Εκατοντάδες οι θάνατοι και από τις δυο πλευρές, οι περισσότεροι ασφαλώς από την πλευρά των εξεγερμένων. Χιλιάδες οι συλλήψεις. Στις 29 Ιουλίου 2011 δημιουργείται ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός (Free Syrian Army) από λιποτάκτες αξιωματικούς με ξεκάθαρο σκοπό την ανατροπή του Άσαντ. Ένα μήνα μετά δημιουργείται μια ετερόκλητη συμμαχία αντι-κυβερνητικών δυνάμεων που αποτελείται από μετριοπαθείς επαναστάτες, αλλά και τζιχαντιστές, έχοντας ως βάση την Τουρκία (Syrian National Council). Τη συμμαχία την ενώνουν: η υπεράσπιση του σουνιτικού δόγματος και η βούληση ανατροπής του Άσαντ. Ωστόσο, δεν φαίνεται να υπάρχει ούτε όραμα, ούτε ενιαία πολιτική γραμμή, ούτε επιχειρησιακή στρατηγική (1). Το Σεπτέμβρη λαμβάνει χώρα η γενικευμένη σύρραξη του Rastan που κρατάει μια βδομάδα και αναγκάζει τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό να εγκαταλείψει. Ο αρχηγός του Colonel Riad al-Asaad υποχωρεί στην Τουρκία, απ’ όπου αποκτά τον έλεγχο αρκετών περιοχών που χρησιμοποιεί ως ορμητήριο για νέες επιθέσεις στο έδαφος της Συρίας (5). Το Νοέμβριο, μετά από έξι μέρες βομβαρδισμών, ο Στρατός της Συρίας καταλαμβάνει τη Homs, την Τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Συρίας, την αποκαλούμενη «Πρωτεύουσα της Επανάστασης». Τους επόμενους μήνες οι επιθέσεις των επαναστατών κλιμακώνονται και υπάρχουν θύματα και από τις δυο μεριές (8, 9). 

Η Ευρωπαϊκή Ένωση κάνει εμπάργκο στις εισαγωγές πετρελαίου και η παραγωγή μειώνεται κατά 75% (10). ΗΠΑ και Ισραήλ έχουν λόγους να υποστηρίζουν την ανατροπή του Άσαντ, καθότι μια ένωση των δυνάμεων του Ιράν και της Συρίας ενδεχομένως να κινούταν απειλητικά προς το Ισραήλ, οργανώνοντας σιγά-σιγά όλες τις εχθρικές-προς-αυτό δυνάμεις. Ωστόσο, αποφεύγουν να εφοδιάσουν με όπλα τους αντικαθεστωτικούς, διότι φοβούνται ότι ανάμεσα σε αυτούς υπάρχουν και εκείνοι που αύριο θα τα στρέψουν εναντίον του Ισραήλ (1). Η Συρία διατηρεί παραδοσιακά καλές σχέσεις με τη Ρωσία και μαζί με την Κίνα ασκούν βέτο στα ψηφίσματα του ΟΗΕ που αφορούν επιβολή κυρώσεων ή επέμβαση στη Συρία και το Ιράν (11).

Κηδεία διαδηλωτών των αντι-κυβερνητικών δυνάμεων, Duma. Πηγή: Reuters

2012

Οι μάχες συνεχίζονται. Η κρατική τηλεόραση της Συρίας μεταδίδει θανάτους από εκρήξεις βομβών στην Aleppo και τις αποδίδει σε τρομοκρατικές ενέργειες που κατευθύνονται από ξένο δάκτυλο, όπως αναφέρει το ίδιο δημοσίευμα του Reuters  (12). Σύμφωνα με το ίδιο δημοσίευμα, ο Άσαντ, υποστηριζόμενος από τη Ρωσία, εξακολουθεί να αγνοεί τις εκκλήσεις από ΗΠΑ, Τουρκία, ΕΕ και διαφόρων χωρών του Αραβικού Συνδέσμου. To Φεβρουάριο οι επαναστάτες παίρνουν τον έλεγχο της Rastan, μιας πόλης 60.000 κατοίκων με στρατηγική σημασία αφού βρίσκεται στην κύρια οδό που συνδέει τη Δαμασκό με τη Βόρειο Συρία (13). Έως τότε τα θύματα του εμφυλίου υπολογίζονται ότι ξεπερνάνε τις 11.000 (14). Τον Απρίλιο επενέβη ο Κόφι Ανάν προτείνοντας ένα σχέδιο ειρήνευσης έξι σημείων που περιλάμβανε μεταξύ άλλων παύση πυρός και χρήσης βαρέων όπλων από την κυβέρνηση, απελευθέρωση κρατουμένων, διασφάλιση του δικαιώματος διαδήλωσης, πάντα υπό την εποπτεία του ΟΗΕ (15). Το Ιράν και η Ρωσία δηλώνουν ότι υποστηρίζουν το διάλογο ώστε να σταματήσουν ο εχθροπραξίες (16). Το ίδιο και η Συρία (17). Κατά τη διάρκεια της διαπραγμάτευσης, όμως, οι εχθροπραξίες συνεχίστηκαν. Τέλος Μαΐου κλιμακώνονται οι επιθέσεις εκατέρωθεν. Τον Ιούνιο, μετά τη σφαγή του Al-Qubeir, o OHE αναγνωρίζει τον εμφύλιο στη Συρία (18). Στις 22 Ιουνίου πέφτει ένα τούρκικο αεροσκάφος από δυνάμεις του Συριακού στρατού και σκοτώνονται και οι δυο πιλότοι. Η Συρία υποστηρίζει ότι το αεροσκάφος ήταν στον εναέριο χώρο της. Ο Ερντογάν το αρνείται και απειλεί τη Συρία. Ο Άσαντ δηλώνει ότι δεν επιθυμεί σύρραξη με την Τουρκία (19). Το καλοκαίρι οι συρράξεις εντείνονται στις πόλεις της Δαμασκού και της Aleppo. Οι επαναστάτες μεταφέρουν τη βάση τους από τη νότια Τουρκία στη βόρεια Συρία (20) και καταλαμβάνουν την πόλη Maarat al-Numan, που συνδέει τη Δαμασκό και την Aleppo και τη Douma, το μεγαλύτερο προάστιο της Δαμασκού (21). Έτσι η πρωτοβουλία ειρήνευσης σταματάει στις 2 Αυγούστου (22). Το Νοέμβριο οι επαναστάτες καταλαμβάνουν δυο μεγάλες βάσεις της Συρίας, ενώ ο αριθμός των νεκρών τετραπλασιάζεται, αφού ξεπερνάνε τους 40.000 (23, 24). Το Δεκέμβριο Αμερικάνοι αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι ο Στρατός της Συρίας χρησιμοποίησε βαλλιστικούς πυραύλους Scud ενάντια στους επαναστάτες (25), κάτι που η κυβέρνηση της Συρίας αρνείται (26). Εν τω μεταξύ, οι δυνάμεις των επαναστατών κερδίζουν όλο και περισσότερο έδαφος.

Είναι γνωστό ότι η απόλυτη εξουσία των Άσαντ για μισό αιώνα στη Συρία, εμποδίζει την ιμπεριαλιστική πολιτική και τα σχέδια των ΗΠΑ και των συμμάχων τους, Τουρκία, Κατάρ, Σαουδική Αραβία, Ισραήλ, κ.α. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Μέση Ανατολή είναι, από μόνη της, ένα καζάνι που βράζει… για πολλούς λόγους. Αν και οι Αμερικάνοι έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στην «Αραβική Άνοιξη» και στην επέκτασή της, ωστόσο υπάρχουν πολλά υπαρκτά σοβαρά προβλήματα, όπως η διαχείριση της δημοκρατίας, η διαμάχη σιιτών-σουνιτών, η ταύτιση πολιτικής και θρησκείας, η έλλειψη πολιτικού οράματος... προβλήματα που μαίνονται εδώ και πολλά χρόνια, τόσο στη Συρία όσο και σε άλλα αραβικά κράτη. Αυτά τα ενδογενή προβλήματα, τους οδηγούν σε εμφύλιες συγκρούσεις, τις οποίες αρκετές φορές εκμεταλλεύονται ξένοι δάκτυλοι προς τα συμφέροντά τους. Συνεπώς, η κατάσταση είναι πολύ πιο πολύπλοκη από ένα δογματικό, αφοριστικό και ισοπεδωτικό "φταίει η Δύση" (που υποκρύπτει σαφή και ανεπεξέργαστα πολιτικά-ιδεολογικά κίνητρα και έχει διάθεση επικίνδυνης αποδόμησης). Έτσι, από τη μια μεριά, έχουμε μια συμμαχία, ή μάλλον κοινά συμφέροντα, από ΗΠΑ, Ε.Ε., Τουρκία, Κατάρ, Σαουδική Αραβία και Ισραήλ και από την άλλη από Ρωσία, Ιράν, Λίβανο και Κίνα. Μέχρι στιγμής, κανένας δεν φαίνεται να έχει διάθεση να κάνει πίσω. Αυτή η κατάσταση, νομίζω, θα φέρει νέες ισορροπίες στην περιοχή και αυτό βρίσκεται εν τω γίγνεσθαι...

Μια αξιόλογη άποψη

O καθηγητής Ισλαμικών Σπουδών Tariq Ramadan του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, σε ένα λόγο που εκφώνησε στις 23 Ιανουαρίου 2012 και παρουσιάζεται παρακάτω, αποτιμά ότι θετική πρόοδος υπάρχει μόνο στην Τυνησία και όχι στην έκρυθμη κατάσταση της Λιβύης, της Αιγύπτου ή της Υεμένης ή ακόμα και της «πετρελαϊκής μοναρχίας» του Μπαχρέιν και των άλλων μοναρχιών του πλούσιων αραβικών κρατών, για τα οποία ανησυχεί…

Θεωρεί ότι η «δημοκρατικοποίηση» της Ασίας εν όψει των διαδικασιών της παγκοσμιοποίησης (που, ως γνωστό, υπέθαλπε άλλα κίνητρα, γεωστρατηγικής και οικονομικής φύσεως), προαναγγέλθηκε από το Μπους ήδη από το 2003, όταν ο Αμερικάνος πρόεδρος εξηγούσε αυτό που συνέβαινε στο Ιρακ. Αλλά ο ισλαμιστής διανοητής διερωτάται: «Είμαστε, ως ισλαμιστές, έτοιμοι για δημοκρατία;». Μαρτυράει επίσης ότι σε κάποια συνάντησή τους ο προσωπικός σύμβουλος του Τούρκου Πρωθυπουργού Ταγίπ Ερντογάν, είπε: «η ερώτηση μπορεί να είναι όχι αν οι Άραβες είναι έτοιμοι για δημοκρατία, αλλά είναι η Δύση έτοιμη για τους Άραβες που βιώνουν τη δημοκρατία;» (5.26-5.55). Χαρακτηρίζει την Αραβική Άνοιξη ως «παιχνίδι σκάκι» και όχι ως «ντόμινο» (9.00). Θέτει τα εξής σημαντικά ζητήματα, τα οποία πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την κατανόηση της όλης κατάστασης:

1) Την κρίση των δικτατοριών. Το ερώτημα είναι: «Πώς θα πρέπει να τη διαχειριστούμε»; Αποκαλεί μύθο την ύπαρξη μόνο δυο εναλλακτικών που εκφράζεται μέσω του (ψευτο-)διλήμματος: «Δικτάτορες ή φανατικοί ισλαμιστές».

2) Αναφέρεται στους νέους χρήστες του ίντερνετ και των κοινωνικών μίντια οι οποίοι τέθηκαν φανατικά κατά των δικτατόρων, αλλά δεν είχαν προτάσεις-όραμα για τις χώρες τους.

3) Τονίζει την ανάγκη αποφυγής της πόλωσης και ανάπτυξης διαλόγου μεταξύ islamists-secularists. Δηλαδή ισλαμιστών (που θεωρούνται «οπισθοδρομικοί») και εκείνων που πιστεύουν στο διαχωρισμό πολιτικής και θρησκείας (των πιο «προοδευτικών») αλλά συνήθως δεν έχουν επαφή με την καθημερινότητα των ισλαμικών χωρών. Στην πλειονότητά τους είναι νέοι.

4) Υποστηρίζει ότι η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν πολλές τάσεις στους ισλαμιστές. Δεν είναι μόνο οι ριζοσπάστες, αλλά και οι τυπολάτρες (legalists), όπως και οι μεταρρυθμιστές (καθώς και τάσεις μέσα στους μεταρρυθμιστές – λ.χ. οι literalists που είναι οι πιο δογματικοί από τους υπόλοιπους).

5) Δίνει έμφαση στους νέους παράγοντες που επηρεάζουν την κατάσταση στη Μέση Ανατολή, αναφερόμενος ειδικά στην Κίνα (που επεκτείνεται ταχέως), στη Ρωσία, στην Ινδία, στη Βραζιλία, τη Νότια Αφρική, λέγοντας ότι θα πρέπει να επαναπροσδιορίσουν τις σχέσεις μαζί τους για να ισορροπήσουν την επίδραση της Δύσης.

6) Αναφέρεται στη διαμάχη Παλαιστίνης-Ισραήλ που τη θεωρεί κλειδί για την κατανόηση της γενικότερης κατάστασης.

7) Τέλος, τονίζει τη σημασία της διαμάχης μεταξύ σουνιτών-σιιτών. Παλαιότερα τους ένωνε η εναντίωσή τους στο Ισραήλ. Το ερώτημα πλέον που επικρατεί είναι: ποιοι είναι οι πιο αποτελεσματικοί για να αντισταθούν στο Ισραήλ; Η απάντηση είναι οι σιίτες (λ.χ. όπως η κυβέρνηση της Συρίας, του Λιβάνου και του Ιράν). Αυτό εντείνει το διχασμό και αναμένεται να υπάρξει ακόμα μεγαλύτερη ένταση στο μέλλον.

Ο Dr. T.Radaman πιστεύει ότι τα ισλαμικά κράτη πρέπει να προχωρήσουν πέρα από την πόλωση και ότι απαιτείται πολιτικό όραμα που θα προκύψει από πιο μετριοπαθείς τάσεις ισλαμιστών. Δεν πιστεύει ότι μπορεί να υπάρχει κάποια πρόοδος στις πλούσιες αραβικές μοναρχίες (οι οποίες, βέβαια, για συγκεκριμένους λόγους, δεν είναι ούτε στο "δημοκρατικό", ούτε στο "ανθρωπιστικό" στόχαστρο).

Tariq Ramadan - "Trying to Understand the Arab Awakening"

ΠΗΓΕΣ

1. http://foreignaffairs.gr/articles/68981/markellos-linaios/pos-i-eksegersi-sti-syria-metatrepetai-se-emfylio-polemo?page=show 
2. http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2007/07/200852518514154964.html

3. http://www.theguardian.com/world/2010/jul/16/syrian-human-rights-unchanged-assad

4. http://www.israelnationalnews.com/News/News.aspx/143026#.Vghmk_ntmk

5. http://www.reuters.com/article/2011/10/04/us-syria-opposition-idUSL5E7L41CT20111004

6. http://www.bbc.com/news/world-middle-east-12794882

7. http://www.theguardian.com/world/2011/mar/30/syrian-protests-assad-blames-conspirators

8. http://www.nytimes.com/2011/11/21/world/middleeast/insurgents-attack-baath-party-offices-in-damascus.html
9. http://www.bbc.com/news/world-middle-east-16258387
10. http://www.nytimes.com/2011/11/15/world/middleeast/king-of-jordan-calls-on-syrias-assad-to-quit.html

11. http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2011/10/2011104223132792190.html

12. http://www.reuters.com/article/2012/02/10/us-syria-idUSTRE80S08620120210

13. http://blogs.aljazeera.com/topic/syria/syria-mar-4-2012-1148

14. http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/syria/9207098/Syria-more-than-11000-killed-in-13-months.html

15. http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2012/03/2012327153111767387.html/

16. http://english.alarabiya.net/articles/2012/07/10/225485.html

17. http://metro.co.uk/2012/04/02/syria-agrees-to-kofi-annans-april-10-peace-deadline-un-security-council-told-374870/ 

18. http://www.bbc.com/news/world-middle-east-18417952

19. http://english.alarabiya.net/articles/2012/07/03/224145.html  

20. http://www.nytimes.com/2012/09/23/world/middleeast/rebels-move-command-from-turkey-to-syria.html

21. http://www.nytimes.com/2012/10/18/world/middleeast/syrian-war-reaches-damascus.html

22. http://articles.economictimes.indiatimes.com/2012-08-02/news/33001188_1_international-envoy-syrian-government-and-opposition-arab-league-envoy

23. http://www.voanews.com/content/analysts_weight_in_on_longevity_of_syrias_assad/1551388.html

24. http://news.yahoo.com/ap-exclusive-syrian-rebels-seize-arms-trove-202610902.html

25. http://www.theguardian.com/world/2012/dec/12/assad-troops-fired-scuds-syria

26. http://news.xinhuanet.com/english/world/2012-12/13/c_132039471.htm

Σχεδιάζουμε την Ευρώπη που θέλουμε

Δημοσίευση ερευνητικών αποτελεσμάτων του Ευρωπαϊκού ερευνητικού έργου VOLANTE: 

Ένας οδικός χάρτης για μελλοντική και βιώσιμη διαχείριση των πόρων που αξίζει να αξιοποιηθούν

H ερευνητική ομάδα της Καθηγήτριας Θεανώς Σ. Τερκενλή, του Τμήματος Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, συμμετείχε ως εταίρος στο  Ευρωπαϊκό ερευνητικό έργο του FP7, με τίτλο  VOLANTE: Visions of Land Use Transitions in Europe, (http://volante-project.eu), το οποίο έχει ολοκληρωθεί με επιτυχία, και παρουσιάζει τα ερευνητικά του επιτεύγματα στο ευρύ κοινό, μέσω της συγκεκριμένης ανακοίνωσης.

Στόχος του VOLANTE ήταν η ανάπτυξη ενός νέου πρότυπου σχεδιασμού και η δημιουργία ενός οδικού χάρτη (roadmap) για την βιώσιμη διαχείριση των χρήσεων της γης, τα οποία θα προκύπτουν, τόσο από την διαβούλευση με φορείς που διαχειρίζονται τους πόρους και εταίρους του ίδιου ειδικού ενδιαφέροντος, όσο και από την συμμετοχή των ίδιων των Ευρωπαίων πολιτών σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο για μια Βιώσιμη Ευρώπη του μέλλοντος.

Τις τελευταίες δεκαετίες τα τοπία της Ευρώπης μεταβάλλονται με γρήγορους ρυθμούς. Στα προηγούμενα 50 χρόνια, τα τοπία μας είχαν δεχθεί σημαντικές και πρωτόγνωρες ανθρώπινες επιδράσεις. Η Ευρώπη χρειάζεται απεγνωσμένα ένα όραμα για μια πιο βιώσιμη μελλοντική διαχείριση των χρήσεων της γης. Το VOLΑΝΤΕ σχεδίασε έναν οδικό χάρτη (road map) για τη διαχείριση των ευρωπαϊκών πόρων στο μέλλον, τoν οποίο παρουσίασε με επιτυχία σε 75 φορείς χάραξης  πολιτικής (policy makers) στις 21 Απριλίου στις Βρυξέλλες. Εκπρόσωποι της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, ΜΚΟ, επαγγελματικές οργανώσεις, εθνικά και περιφερειακά ιδρύματα και θεσμικά όργανα  ινστιτούτων επιβεβαίωσαν την επικαιρότητα του εγχειρήματος: αν δεν υπάρξει πολιτική χρήσης γης στην ΕΕ και στα κράτη μέλη της, πολυάριθμες  υφιστάμενες πολιτικές θα επιφέρουν  ανεπιθύμητες και απρόβλεπτες συνέπειες στη χρήση της γης.

Ζούμε σε μια Ευρώπη που αντιμετωπίζει πολλές προκλήσεις και μεταβαλλόμενες προσδοκίες. Είναι επιτακτική ανάγκη να διερευνηθούν εναλλακτικά οράματα για μια περισσότερο βιώσιμη μελλοντική διαχείριση της χρήσης της γης και  να αξιολογηθούν οι διαδρομές που μπορούν να μας οδηγήσουν σ’ αυτό το αποτέλεσμα. Αυτό συνεπάγεται τη διαχείριση του φυσικού κεφαλαίου, για να εξασφαλισθεί η συνεχιζόμενη παροχή οικοσυστημικών υπηρεσιών στο μέλλον. Ως εκ τούτου, η διεθνής ομάδα του έργου, με την επιστημονική καθοδήγηση του Alterra Wageningen UR, Ολλανδία, σχεδίασε τον Οδικό Χάρτη (roadmap) του VOLANTE, τον δρόμο προς μια μελλοντική Ευρώπη που θα διαχειρίζεται τους έγγειους πόρους της με καλύτερους τρόπους, για την επίτευξη των αναγκαίων κοινωνικών και περιβαλλοντικών στόχων.

O Οδικός Χάρτης συνίσταται σε τρία Οράματα για την μελλοντική διαχείριση των χρήσεων γης στην Ευρώπη, τα οποία προέκυψαν από διαβουλεύσεις με ένα ευρύ φάσμα ευρωπαϊκών ενδιαφερόμενων μερών (stakeholders):

·         «Καλύτερη Γη στην Ευρώπη» (βέλτιστη χρήση έγγειων πόρων)

·         «Περιφερειακή Συνδεσιμότητα» (ζωή πιο κοντά στο φυσικό περιβάλλον) και

·         «Πολυλειτουργικότητα σε Τοπικό Επίπεδο» (αυτάρκεια των τοπικών κοινωνιών)

Εκτεταμένη επιστημονική ανάλυση αποκαλύπτει ότι κάτω από τις τρέχουσες κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες και πολιτικές, κανένα από τα παραπάνω οράματα δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς ανταλλάγματα και συμβιβασμούς (trade-offs).

Η «Καλύτερη Γη στην Ευρώπη» θα μπορούσε να παρέχει το μεγαλύτερο αριθμό οικοσυστημικών υπηρεσιών, σε ηπειρωτική κλίμακα, αλλά στις απομακρυσμένες  απομονωμένες αγροτικές περιοχές θα υποστηριζόταν με δυσκολία από τις τοπικές κοινότητες, εκτός κι αν οι χρήσεις γης και οι οικονομικές δραστηριότητες αναδιαρθρώνονταν, όπως για παράδειγμα με το να μεταβούν από την εξάρτηση από τη γεωργία σε νέες αγροτικές επιχειρήσεις που απαιτούν νέες υποδομές.

Η «Περιφερειακή Συνδεσιμότητα» θα απαιτούσε μια ισχυρή περιφερειακή διακυβέρνηση και κανονιστικές ρυθμίσεις με ευρεία αποδοχή τους από την κοινωνία.

Η «Πολυλειτουργικότητα σε Τοπικό Επίπεδο» φαίνεται να είναι το όραμα που παρουσιάζει τις περισσότερες προκλήσεις ως προς την επίτευξή του, καθώς απαιτείται ενδελεχής μετασχηματισμός της κοινωνίας και των διαδικασιών λήψης αποφάσεων, που να υποστηρίζεται  από αλλαγές ατομικών συμπεριφορών.

Ο Οδικός χάρτης του VOLANTE αντιπροσωπεύει μια διαδικασία βιώσιμης διαχείρισης των μελλοντικών πόρων γης. Παρά τις μεγάλες αντιθέσεις μεταξύ των τριών οραμάτων, υπάρχουν και σημαντικές ομοιότητες. Για το μέλλον των τοπίων μας, υπογραμμίζουμε την ανάγκη για τολμηρές και συντονισμένες αλλαγές στις χρήσεις της γης στην Ευρώπη. Αυτό απαιτεί στοχευμένη πολιτική παρέμβαση, που να λαμβάνει υπόψη τα ποικίλα Ευρωπαϊκά περιφερειακά πλαίσια και να ισορροπεί τους συμβιβασμούς και τα ανταλλάγματα (trade-offs), που απαιτούνται με διαφάνεια και καλή ενημέρωση. Για να είναι αποτελεσματικές και συναφείς αυτές οι πολιτικές απαιτούν επίσης δια-τομεακές στρατηγικές για τις χρήσεις γης και τη διαχείριση τους, που να διαφοροποιούνται από την παραδοσιακή έμφαση στην τομεακή πολιτική (sectoral policy). Το κίνητρο για αυτού του είδους τις στρατηγικές είναι το ότι οι Ευρωπαϊκοί πόροι γης θα πρέπει χρησιμοποιηθούν περισσότερο αποτελεσματικά, παρέχοντας ένα ευρύτερο φάσμα ωφελειών, συμπεριλαμβάνοντας ένα καλύτερο περιβάλλον, ενισχυμένη κοινωνικο-οικονομική ευημερία και, τελικά, μια πιο δίκαιη ευρωπαϊκή κοινωνία.

Τhe final brochure on Roadmap: http://volante-project.eu/docs/roadmap.pdf 

The final Visions Brochure: http://volante-project.eu/docs/visions.pdf
The Visions movie: http://volante-project.eu/volante-visions.html

Σκέψεις για το Μεταναστευτικό

(το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Πολιτικά", 21/6/2015) 

Αρχικά θα πω ότι δεν είμαι ειδήμων σ' αυτό το θέμα και ενδεχομένως κάπου να κάνω λάθος στις εκτιμήσεις ή στις αποτιμήσεις μου. Ωστόσο, καταθέτω κάποιες παραμέτρους, οι οποίες δυστυχώς βλέπω ότι απουσιάζουν από το δημόσιο διάλογο και από τα πολλά άρθρα που κυκλοφορούν, τα οποία χρησιμοποιούν την ίδια μονολιθική ρητορική και στοχεύουν στην έγερση/κατανάλωση συναισθήματος, στο θυμικό του/της Έλληνα/-ίδας.

Σχεδόν όλα αυτά τα άρθρα δείχνουν προς μια (θεμιτή) κατεύθυνση: στην ανάγκη ανιδιοτελούς προσφοράς από τους ντόπιους προς βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των προσφύγων/μεταναστών. Πέρα από την ορθή (έμμεση) καυτηρίαση του ατομισμού, του υλισμού και του βολέματος της σύγχρονης καταναλωτικής κοινωνίας (που έχει αντίκτυπο σε πολλές περιπτώσεις) και την έκκληση για εθελοντική βοήθεια σε ανθρώπινο επίπεδο, έχω ορισμένες επισημάνσεις σε αναφορές που έχουν φτηνή πολιτική χροιά.

1. «Όλοι οι εισερχόμενοι είναι πρόσφυγες». Ασφαλώς, αυτούς τους μήνες, υπάρχει ένα μεγάλο κύμα προσφύγων από την εμπόλεμη ζώνη της Συρίας, αλλά δεν είναι όλοι από εκεί. Σύμφωνα, όμως, με τους ορισμούς της Ύπατης Αρμοστείας, υπάρχει διαφορά μεταξύ των εννοιών του «πρόσφυγα» (αυτού που διώκεται σε εξακριβωμένη εμπόλεμη ζώνη και δικαιούται άσυλο - δίχως, όμως, να γνωρίζω, αν συμπεριλαμβάνονται εκείνοι που προσπαθούν να αποφύγουν τη στρατολόγηση, εναντίον του ISIS στην προκειμένη περίπτωση), του «μετανάστη» (αυτού που μεταναστεύει κυρίως για οικονομικούς λόγους) και του «παράτυπου μετανάστη» (που εισέρχεται παράνομα, χωρίς να έχει υποστεί ποινικό, υγειονομικό ή άλλο έλεγχο): http://www.amnesty.org.gr/refugeesfaq. Αυτή η διαφορά πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στην όποια ανάλυση επιχειρείται. Είναι εύλογο ότι αρκετοί εισερχόμενοι θα προσπαθούν να χαρακτηριστούν «πρόσφυγες» για να αποκτήσουν τα αντίστοιχα δικαιώματα, κάτι που γίνεται σε βάρος των υπόλοιπων πραγματικών προσφύγων. Παράλληλα, θεωρώ ότι για να διαχειριστούμε το οποιοδήποτε ζήτημα θα πρέπει να γνωρίζουμε τα επί μέρους χαρακτηριστικά του. Οι ομάδες που μετακινούνται στο χώρο έχουν διαφορετικά πολιτικά, θρησκευτικά, πολιτισμικά, οικονομικά, κοινωνικά χαρακτηριστικά, διαφορετικά κίνητρα και διαφορετικούς στόχους. Συνεπώς, δεν πρέπει να μπαίνουν σ’ ένα "μπλέντερ" και να εντάσσονται στην ίδια κατηγορία (κάτι που δεν ευνοεί καθόλου τους πρόσφυγες που έχουν πραγματικά ανάγκη). Για να κάνουμε, λοιπόν, μια σοβαρή ανάλυση του ζητήματος αλλά και τεκμηριωμένες προτάσεις για τη διαχείρισή του, θα πρέπει να έχουμε κάποια στατιστικά στοιχεία. Ποιο το φύλο (π.χ. παρατηρείται μια συντριπτική πλειονότητα ανδρών μεταξύ 20-40 ετών), η ηλικία τους, η οικονομική τους κατάσταση, το μορφωτικό επίπεδο, το επάγγελμα, το θρήσκευμα, οι πολιτικές τους πεποιθήσεις, ποιος ο προορισμός τους, κλπ., και μετά να γίνουν οι απαραίτητοι συσχετισμοί. Υπάρχουν τρόποι για να συλλεχθούν τέτοιες πληροφορίες και να επιβεβαιωθούν μέχρι ενός βαθμού. Δεν γνωρίζω αν τέτοια στοιχεία συλλέγονται από την Ύπατη Αρμοστεία (όπως πληροφορήθηκα) ή όχι. Όπως και να έχει, βάσει αυτών των στοιχείων, θα μπορούν οι τοπικές και περιφερειακές αρχές να ενημερώσουν υπεύθυνα τους πολίτες (εδώ το ζητούμενο, για να μη λέει ο καθένας ό,τι θέλει) και να πάρουν καταλληλότερα μέτρα ή να χαράξουν τη δική τους πολιτική. Αλλιώς δεν μπορούμε να μιλάμε για «διαχείριση προβλήματος».

2. «Για το μεγάλο αριθμό μεταναστών και προσφύγων φταίει ο πόλεμος και η Δύση». Απ’ όσο γνωρίζω δεν γίνεται πόλεμος σε όλες τις περιοχές της Ασίας, της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής απ' όπου και τα κύματα μεταναστών και προσφύγων. Επίσης, απ’ όσο γνωρίζω δεν φτάνει στη χώρα σου να γίνεται πόλεμος για να χαρακτηριστείς «πρόσφυγας», αλλά πρέπει να αποδείξεις ότι απειλείσαι άμεσα. Ασφαλώς δεν προκαλούνται όλοι οι πόλεμοι από τη «Δύση». Άλλωστε, όπως και να το δει κανείς, οι παγκόσμιες ελίτ καπιταλιστικών συμφερόντων και τα δίκτυα τους δεν έχουν «πατρίδα», ενώ μεγάλα προβλήματα αποτελούν οι εμφύλιοι πόλεμοι (που δεν είναι πάντα υποκινούμενοι από… δυτικούς), η υπερ-γεννητικότητα (π.χ. λόγω ανασφάλειας), η τραγική έλλειψη υποδομών, η έλλειψη φυσικών πόρων ή η αδυναμία αξιοποίησής τους, η θεοκρατία, η τραγική έλλειψη παιδείας, κ.α. Οι ουμανιστικές (humanist= «ανθρωπιστικές») προσεγγίσεις, τις οποίες συχνά αρκετοί επικαλούνται, κάνουν λόγο για ανθρωπογενή αίτια και για «ανθρώπινη επιλογή» και όχι για κυριαρχία εξωτερικών δομών που καθορίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά κάνοντας τον άνθρωπο ανήμπορο να αντιδράσει (ας μελετήσουν, λοιπόν, καλύτερα τον Ουμανισμό). Τα αίτια μετανάστευσης είναι διαφορετικά σε κάθε περίπτωση, λειτουργούν συνδυαστικά και αρκετές φορές είναι πιο πολύπλοκα απ’ ότι φαίνεται. Αυτά τα αίτια δεν τα γνωρίζουμε καλά και σε βάθος, ούτε τα βλέπουμε μέσα από τα μάτια των μεταναστών/προσφύγων. Συνεπώς, η αλόγιστη προπαγανδιστική διασπορά ενοχικών συνδρόμων («η Ευρώπη/Δύση φταίει για όλα») καταδεικνύει φτηνά πολιτικά και όχι ανθρωπιστικά κίνητρα. Καταδεικνύει πολιτικά κίνητρα που εστιάζουν σε επιλεγμένες όψεις της (παγκόσμιας) ιστορίας και του πολιτισμού, υιοθετώντας χαμηλής ποιότητας δογματικές και μονοδιάστατες αναλύσεις (σε μεγάλο βαθμό υλιστικές) που υπεραπλουστεύουν την πραγματικότητα και παρουσιάζει την Ευρώπη/Δύση ως κουλτούρα-πολιτισμό ως το θύτη και όλους τους άλλους ως «πάσχοντα θύματα». Ενδεχομένως, λοιπόν, η μετακίνηση να μην είναι σε όλες τις περιπτώσεις η μόνη και άμεσα επιτακτική λύση. Ενδεχομένως να μπορούν να γίνουν ανάλογες επεμβάσεις σε αυτές τις χώρες από όσους θέλουν πραγματικά να βοηθήσουν. Κοινώς: «δεν φταίνε πάντα οι άλλοι», όπως θα έλεγε ένας ουμανιστής.

3. «Οι άνθρωποι συνεχώς μετακινούνται». Αυτό είναι απολύτως κατανοητό. Είναι όμως απορίας άξιο το ότι μετακινούνται μόνο προς μια κατεύθυνση: προς την Ευρώπη της οικονομικής και πολιτισμικής κρίσης (ενώ υπάρχει υψηλό βιοτικό επίπεδο, ικανοποιητικοί ρυθμοί ανάπτυξης και ΑΕΠ, κλπ, και σε άλλες μη ευρωπαϊκές χώρες). Ασφαλώς ένας αριθμός προσφύγων βρίσκει καταφύγιο σε γειτονικές χώρες, αλλά δεν συμβαίνει το ίδιο με τους μετανάστες. Πρόκειται ίσως για μια νέα μορφή μαζικού εποικισμού που πιθανότατα θα μεταβάλλει αρκετές ισορροπίες...

4. «Και εμείς πρόσφυγες και μετανάστες υπήρξαμε». Η ουσία, φυσικά, δεν είναι η άρνηση του φαινομένου της μετανάστευσης ή το να κλείσουμε τα μάτια στην προσφυγιά. Η ουσία είναι να τα διαχειριζόμαστε σωστά, με το βλέμμα στο μέλλον. Η ουσία είναι να ενημερωθούν άπαντες ότι όπως εμείς έχουμε τόσο δικαιώματα όσο και υποχρεώσεις απέναντι στην Πολιτεία μας, έτσι και οι νεοεισερχόμενοι (που αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο) έχουν τόσο δικαιώματα όσο και υποχρεώσεις απέναντι στη χώρα και στους ανθρώπους που τους περιθάλπουν και τους φιλοξενούν. Για παράδειγμα, είναι σημαντικό να γίνεται σωστά και στην ώρα της η καταγραφή τους (εφόσον υπάρχουν τα μέσα και το ανθρώπινο δυναμικό), την οποία, όμως, αρκετοί νεοεισερχόμενοι συνειδητά και επιτακτικά προσπαθούν να αποφύγουν ή να παραπλανήσουν για δικούς τους λόγους. Όπως είναι σημαντικό να γίνεται σωστά η σίτιση και η φιλοξενία τους, αλλά ο ρυθμός αύξησής τους βρίσκει ανέτοιμο το σύστημα υποδοχής, γεγονός που τους κάνει να εξεγείρονται, αρκετές φορές βίαια. Οι κοινωνίες δεν λειτουργούν αποκλειστικά με ρομποτικούς νόμους (ακόμα...), αλλά με ανθρώπινη βούληση, σωστή συνεργασία και αλληλεπίδραση. Αλλιώς επέρχεται σύγκρουση. Επίσης, δεν είναι σωστό να αποτιμάμε μια σύγχρονη κατάσταση με τα δεδομένα μιας παλαιότερης εποχής/κουλτούρας/συνθηκών και να κάνουμε συγκρίσεις, οδηγούμενοι σε de facto συμπεράσματα. Κανένας δεν πρέπει να βγάζει εύκολα συμπεράσματα χρησιμοποιώντας τα μισά δεδομένα ή με λάθος τρόπο αρκετά δεδομένα. Οι πολιτισμικές διαφορές (τόσο των μεταναστών-προσφύγων μεταξύ τους, όσο και μεταξύ νεοεισερχομένων και ντόπιου πληθυσμού) θα πρέπει να λαμβάνονται σοβαρότερα υπόψιν, σε συνδυασμό με την έλλειψη διάθεσης ενσωμάτωσης, όπως και την κατά τόπους ύπαρξη βέλτιστων συνθηκών εκκόλαψης και μαζικής προώθησης πραγματικά επικίνδυνων εξτρεμιστικών στοιχείων και νοοτροπιών.

Φωτογραφίες: Γ. Παπαδόπουλος

Παράλληλα, ως προς την ενίσχυση του μεταναστευτικού κύματος:

5. Ο καταλυτικός ρόλος της Τουρκίας και του δουλεμπορίου έχει περάσει σε δεύτερο πλάνο. Ορισμένοι, φλογεροί ανθρωπιστές (εντός ή εκτός εισαγωγικών) στις αναλύσεις τους φαίνεται να τον αγνοούν παντελώς. Διάφορα ξένα δημοσιεύματα δείχνουν ότι εδώ και αρκετό καιρό, πολλοί μετανάστες και πρόσφυγες περιμένουν ήδη στην Τουρκία (όπου εργάζονται…άγνωστο υπό ποιες συνθήκες) και απλά αλλάζει ο ρυθμός προώθησής τους (συνήθως από τους εμπόρους-διακινητές). Όσοι έχουν ασχοληθεί με τα γεγονότα του Συριακού Εμφυλίου, γνωρίζουν και το ρόλο της Τουρκίας, το έδαφος και τις πόλεις της οποίας χρησιμοποιούσε -και χρησιμοποιεί- ως βάση η ετερόκλητη συμμαχία των αντι-κυβερνητικών δυνάμεων (Syrian National Council) που προκάλεσαν τον εμφύλιο. Καθόλου τυχαία η κατάρριψη του τούρκικου αεροσκάφους, που βρίσκονταν στον εναέριο χώρο της Συρίας, από τον Άσαντ στις 22 Ιουνίου 2012. Από τα υπερ-εθνικά δίκτυα δουλεμπόρων/διακινητών, και ενδεχομένως και από άλλους, η Ελλάδα προωθείται συστηματικά ως ο «παράδεισος της ανομίας» και η Ευρώπη ως η «Γη της Επαγγελίας». Πόσοι θυμούνται ότι η Τουρκία προσέφερε βίζα εισόδου σε υποψήφιους παράτυπους μετανάστες που έφταναν στην Κωνσταντινούπολη με πτήσεις τσάρτερ σε πολύ φτηνές τιμές, όπως περιγράφεται αναλυτικά στην επίσημη Έκθεση της Frontex της Ε.Ε. το 2012 (σελ 39-40)… Ενώ θα περιμέναμε από αρκετούς να πρωτοστατήσουν στην πάταξη του σύγχρονου δουλεμπορίου (που συχνά στοιχίζει ανθρώπινες ζωές) ή στην ανάγκη χαλιναγώγησης του συνωστισμού (περίπου 1.000 νεοεισερχόμενοι την ημέρα στη Λέσβο), παρατηρούμε ότι δεν τα αναφέρουν καν ως πρόβλημα, αλλά ως ένα «αναγκαίο κακό»...και συνεχίζουν τη μονολιθική ρητορική τους, απτόητοι. 

6. Η κυβέρνηση (για την ακρίβεια, συγκεκριμένοι κύκλοι της, ενώ υπήρξαν και διαφωνίες) βοήθησε στην ενδυνάμωση του μεταναστευτικού ρεύματος χωρίς να μεριμνήσει πρώτα για την ύπαρξη και την ετοιμότητα των υποδομών διαχείρισης του. Συνεπώς, όσο περισσότερο οι μετανάστες/πρόσφυγες βλέπουν ότι τα μέτρα της κυβέρνησής μας είναι ελαστικά (π.χ. τα κέντρα κράτησης γίνονται κέντρα φιλοξενίας), τόσο περισσότερο έρχονται, αφού κυκλοφορεί η πληροφορία ανάμεσά τους, όπως προκύπτει από μαρτυρίες των ίδιων. Οπότε, αυτός είναι άλλος ένας λόγος που από μόνος του μπορεί να ενισχύσει το μεταναστευτικό κύμα (όπως επιβεβαιώνουν και οι αριθμοί). Το γεγονός αυτό κάνει κάποιους να πανηγυρίζουν, αλλά παράλληλα... και να διαμαρτύρονται (για αδυναμία επίτευξης "ανθρωπιστικής λύσης")!

Το ζήτημα, όμως, δεν σηκώνει πολιτική εκμετάλλευση, ιδεοληψίες, κλπ, γιατί και στο παρελθόν έχουν γίνει τεράστια λάθη και γιατί η εστία των προβλημάτων μας δεν είναι «οι άλλοι», αλλά «εμείς» ως άτομα και ως κοινωνία. Αναμφίβολα το ζήτημα της υποδοχής των προσφύγων και των μεταναστών χρήζει ορθότερης διαχείρισης από την Πολιτεία. Μεταξύ άλλων πρέπει να εντοπίζονται και να εξετάζεται η επαναπροώθηση όσων καταζητούνται από τις αρχές της χώρας τους (π.χ. αρνητές στράτευσης στη Συρία), γι' αυτό η χώρα μας πρέπει να έρθει σε καλύτερη συνεννόηση με τις νόμιμες κυβερνήσεις των άλλων χωρών και να προκαλέσει ένα αποφασιστικό ευρωπαϊκό διάβημα προς την Τουρκία. Πρέπει να κατανοήσουμε ότι η σημερινή κατάσταση ωφελεί τον ISIS που συνεχώς επεκτείνεται και ότι η επέκτασή του θα έχει πολύ δυσάρεστα αποτελέσματα σε ανατολή και δύση. Λύση θα δοθεί όταν παρθούν πάγιες αποφάσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο ως προς το νέο αυτό εποικισμό της Γηραιάς μας Ηπείρου (π.χ. επαναδιαπραγμάτευση του Δουβλίνο ΙΙ, αποφάσεις για φέρουσα ικανότητα και βαθμό απορρόφησης), όπου οι ίδιοι οι λαοί της Ευρώπης δημοκρατικά θα αποφασίσουν την τύχη τους, στο βαθμό που επιθυμούν να υπερασπίσουν τη διαφορετικότητα και την ταυτότητά τους και θα συν-διαμορφώσουν τις πολιτικές. Μέχρι τότε, πρέπει να είμαστε σε θέση να διαχειριστούμε ορθά και ψύχραιμα όλα τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές. Ναι, ορισμένες είναι προϊόντα ιδεοληψίας, δογματισμού και επιβολής (έως και κεκαλυμμένης εγωμανίας) ή αποτέλεσμα της γενικότερης έλλειψης παιδείας. Θα πρέπει να γίνεται σεβαστή η άποψη της πλειονότητας και να μην μπαίνει στο στόχαστρο από διάφορους φασίζοντες «εκπολιτιστές». Παράλληλα, ο φόβος, ο πανικός και η υπερβολή δεν είναι οι καλύτεροι σύμβουλοι και καλύτερα, ώρες-ώρες, να κοιταζόμαστε στον καθρέφτη και να αντιδράμε στην έξαρση του ατομισμού, του υλισμού και του «βολέματος». Η πραγματικότητα είναι σύνθετη και κανένα δόγμα δεν μπορεί να την προσεγγίσει από μόνο του. Απαιτείται κριτική και ελεύθερη σκέψη, όπως και υπεύθυνη επιλογή.

Σε κάθε περίπτωση αυτό που έχει σημασία είναι η προοπτική: τα ΣΕΝΑΡΙΑ του αύριο. Ποια είναι αυτά και που οδηγούν; Τελικά, είναι ανθρώπινο και πολιτικό/πολιτειακό/πολιτισμικό δικαίωμά μας ή είναι "λάθος" να διαφωνούμε στην επιλογή του σεναρίου;