TEDx Lesvos: η πρόταση για τη σημερινή κρίση;

Πήγα επιφυλακτικός. Έφυγα ενθουσιασμένος. Δεν θα σας κάνω περιγραφή των ομιλιών... ούτε θα σας μιλήσω για την (εξαιρετική) ροή, τα σκηνικά, την (καλή) οργάνωση, τη χαρισματικότητα των συμμετεχόντων-ομιλητών και των διοργανωτών... ούτε θα επαινέσω την προσφορά, την επιμονή, την αξιοσύνη τους, κλπ. Αυτά είμαι σίγουρος ότι τα είπαν και θα τα πουν άλλοι. Εγώ θα μιλήσω για την προσφορά αυτού του εγχειρήματος (πρώτη διοργάνωση για τη Λέσβο) μέσα από τη σκιαγράφηση τεσσάρων αξόνων που εντόπισα και που διαμορφώνουν, κατ’ εμέ, μια εξαιρετική πρόταση πλεύσης. Μια ανάσα ζωής, σε μια παρηκμασμένη νεωτερική κοινωνία που έχει βυθιστεί σε ένα τέλμα… έχοντας χάσει τους βαθύτερούς της δεσμούς με το παρελθόν και το μέλλον.

Οι άνθρωποι μεταξύ μας μπορεί να διαφωνούμε στον τρόπο σκέψης, έκφρασης και ερμηνείας της πραγματικότητας, να έχουμε –λίγο έως πολύ- διαφορετικές ιδέες, βιώματα, πεποιθήσεις και απόψεις, αλλά θέλω να πιστεύω ότι με αρκετούς τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε είναι τα ίδια, κάνουν την ίδια δουλειά και βρίσκονται στον αντίποδα του πνεύματος της νεωτερικότητας. Αναφέρομαι σε αυτούς που πεισματικά αρνούνται να γίνουν σκλάβοι του ανθρώπου ως «βιομηχανικό προϊόν», που αρνούνται ως άνθρωποι να υπηρετήσουν τη Μηχανή και το Χρήμα…

Παρακάτω προχωρώ σε κάποιες σκέψεις μου, συνοδευόμενες από επιλεγμένες φράσεις ορισμένων ομιλητών της εκδήλωσης.

1^ος άξονας: Έμφαση στην αντίληψη της πραγματικότητας μέσω όλων των αισθήσεων.

Είναι γεγονός ότι ο σύγχρονος πολιτισμός μας είναι βασισμένος στην αντίληψη του κόσμου μέσω της όρασης, έχοντας απολέσει τη σημαντικότητα των άλλων αισθήσεων. Όχι μόνο καθεμίας ξεχωριστά, αλλά και του συνδυασμού τους. Αυτό τροφοδοτεί ακόμα περισσότερο τον τεχνοκρατικό πολιτισμό μας, αυξάνει την επιρροή της εικονικής πραγματικότητας και εντατικοποιεί την παραγωγή μηχανών. Έχουμε χάσει τους οργανικούς δεσμούς που μας συνέδεαν τόσο με τον εαυτό μας και με τους άλλους, όσο και με τη φύση (οι ιδέες αυτές αναλύονται από την επιστήμη της ανθρωπογεωγραφίας και τον επιστημονικό κλάδο της περιβαλλοντικής ψυχολογίας). Τους δεσμούς των προβιομηχανικών -ή ακόμα και των πρωτόγονων- κοινωνιών. «Ξεχάσαμε ποιότητες που ανέκαθεν διαθέταμε, όπως είναι η ανάγκη για επαφή, η απλή ικανότητα να μοιραζόμαστε… η άντληση δύναμης από τις αισθήσεις… Έχουμε ξεχάσει τη φύση μας, βολευτήκαμε στην παρα-φύση.» (Susana Noemi Abigador)

Με χαρά άκουσα την ομιλία του Sir Κen Robinson που παρατήρησε ότι η κοινωνία μας σκέφτεται μόνο με το μισό μέρος του εγκεφάλου, αφήνοντας ατροφικό όλο το υπόλοιπο σώμα. Είναι προσαρμοσμένη στις ανάγκες της βιομηχανοποίησης, όχι της τέχνης… Στις ανάγκες της ομοιόμορφης μηχανοποίησης και της τυποποίησης του κόσμου, όχι της ποικιλότητας συναισθημάτων, του πολιτισμού και της ελεύθερης άσκησης των ικανοτήτων του σώματος και της φαντασίας. Τα λεγόμενά του, που συμπλήρωσαν αυτά της Susana Noemi Abigador, μου θύμισαν τη μοντεσσοριανή μέθοδο εκπαίδευσης, που θεωρώ ότι έχουν ανάγκη τα σύγχρονα παιδιά. Σκέφτομαι, πόσο χρήσιμο θα ήταν να ληφθούν περισσότερες μοντεσσοριανές πρωτοβουλίες από νέους εκπαιδευτικούς και να ξεκινήσει κάτι τέτοιο εδώ στο νησί μας (ιδού μια δυνητική παράπλευρη προσφορά της διοργάνωσης TEDx). Ακόμα και τα δρώμενα περιλάμβαναν συνοδευτική απαγγελία ποιήματος μέσω του σώματος, αλλά και τραγούδι μέσω παντομίμας. Οι εκτελεστές τους πέτυχαν να περάσουν το μήνυμα με εξίσου δυνατό τρόπο… μέσω του σώματος. Η χορεύτρια Εύα Τσούρου απήγγειλε με υπέροχο τρόπο ποίηση, μέσω της τοποθέτησης του σώματος της στο χώρο του θεάτρου, αγγίζοντας τον απαγορευμένο καρπό του δέντρου της γνώσης… «Ο λεκτικός δρόμος δεν μας πάει εκεί που μας πάει ο σωματικός... είναι άμεση γλώσσα και δεν λέει ποτέ ψέματα.» (Susana Noemi Abigador). Ο ηθοποιός Λευτέρης Χαρέλλης μιμήθηκε τη φωνή μέσω του σώματος, την κίνηση ως μέρος της σκέψης και μάλιστα με ισχυρή δόση χιούμορ, που αποτελεί μορφή ευφυίας. «Το σώμα μας μιλάει πού συχνά αλλά για να το ακούσουμε πρέπει να το αγαπήσουμε και δεν έχουμε χρόνο γι’ αυτό» (Susana Noemi Abigador).

Η έμφαση στο βίωμα και στην πρακτική είναι μια επιστημονική θεωρία της ανθρωπογεωγραφίας που έχει ήδη αρχίσει να αναπτύσσεται από τα μέσα της δεκαετίας του ‘90 και να εξελίσσεται συνεχώς και με την οποία ασχολούμαι και προσωπικά ως ερευνητής (βλ. non-representational theory). Για παράδειγμα, όχι τυχαία, ο «άπιστος» Θωμάς όταν είδε τον Ιησού, δεν εμπιστεύτηκε την όρασή του, αλλά ζήτησε να θέσει το δάχτυλο του υπό του τύπου των ήλων. Σκέφτομαι επίσης αυτό που είχε δηλώσει o Γάλλος φιλόσοφος Denis Diderot (18ος αιώνας): «Και ανακάλυψα ότι από όλες τις αισθήσεις το μάτι ήταν η πιο επιφανειακή, το αυτί η πιο αλαζονική, η οσμή η πιο ηδονική, η γεύση η πιο δεισιδαίμονα και ασταθής, το άγγιγμα η πιο βαθιά και φιλοσοφική». «Η ουσία είναι το βίωμα… τόσο της ομορφιάς όσο και της ασχήμιας. Εκεί αρχίζει η συνειδητοποίηση της αξίας των πραγμάτων» (Νικήτας Κανάκης). Το ζητούμενο, λοιπόν, είναι η σωματική και πνευματική έκφραση, η συνοχή και η ενότητα όλων των αισθήσεων, η αλληλεξάρτηση και η ισορροπία τους. Αυτό δημιουργεί νέους τρόπους αντίληψης και βιώματος του κόσμου. Αναβαθμίζει την ποιότητα ζωής. Και μπορεί να προσφέρει νέες λύσεις…

2^ος άξονας: Έμφαση στην έννοια του «εθελοντισμού» και προαγωγή της «αίσθησης της κοινότητας».

Σκέφτομαι αυτό που είπε ο μέγας ψυχολόγος Carl Yung: ο άνθρωπος δεν μπορεί να τα βάλει με την εντροπία, αλλά παρά ταύτα συνεχίζει να μάχεται στις επάλξεις του Πολιτισμού, είτε μέσα, είτε έξω από αυτόν. Τελικά ίσως «η άβυσσος δεν θα γυρίσει να σε κοιτάξει… απλά υπάρχει. Το μόνο που έχεις να κάνεις είναι να σταθείς απέναντι της και να κερδίσεις την αξιοπρέπεια σου» (Γιώργος-Τυρίκος Εργάς). Η αέναη διαμάχη συνεχίζεται… «Αυτό που κάνεις πρέπει να αφορά τους άλλους, όχι εσένα»… «να τους επιστρέφεις λίγη από την αξιοπρέπειά τους»… «να φυτεύεις ένα δάσος από ιδέες και να τις αφήνεις να μεγαλώσουν» (Νικήτας Κανάκης). Τρία μηνύματα που για μένα δεν αφορούν μόνο την προσφορά στο συνάνθρωπο, αλλά και την ποιότητα της σχέσης σου με τους άλλους, της σχέσης σου με το χώρο σου και με τον εαυτό σου, τη σχέση σου με την Κοινότητά σου… και μετράνε την προσφορά σου στο κοσμικό γίγνεσθαι. Στην αίσθηση της κοινότητας βρίσκονται οι απαρχές της κάθε πολιτισμένης κοινωνίας. Η «κοινότητα» αποτελεί το αντίπαλο δέος στον «ατομικισμό». Σήμερα ο άνθρωπος μπορεί να ανήκει σε διάφορες κοινότητες και η καθεμιά τους να έχει ποικίλες διαστάσεις, υλικές/εδαφικές και άυλες/μη-εδαφικές. Η ουσία είναι η ίδια: μέσω της αίσθησης της κοινότητας ο άνθρωπος αναπτύσσει τη συνείδησή του, καλλιεργεί την αίσθηση του «ανήκειν» και μια αίσθηση ταυτότητας, βασίζεται στη συμμετοχή, στο ομαδικό πνεύμα, στον κοινό σκοπό… και «μέσα από την ομάδα αναδύεται αυτό που είμαστε» (Susana Noemi Abigador), αλλά και προάγεται με πολύ αποτελεσματικό τρόπο το ταλέντο και η ατομική δημιουργικότητα (Χρήστος Βαλασέλλης), η έρευνα και η παιδεία, επεκτείνοντας συνεχώς τα όρια και κυνηγώντας το όνειρο με επιμονή, μεθοδικότητα και φαντασία (Γιώργος Κοντέλλης, Γιώργος Κόρδας). Ωστόσο, σήμερα η ποιότητα των σχέσεων ατόμου-κοινότητας τίθεται συχνά υπό αμφισβήτηση. Όμως, τα παιδιά της ομάδας του TEDx συνεργάστηκαν και έφεραν εις πέρας ένα δύσκολο εγχείρημα. Δημιούργησαν μια τέτοια κοινότητα μέσα από τις σχέσεις αυτές και την έθεσαν σε λειτουργία. Επιτυχώς! Μακάρι να μπορούσε κάτι τέτοιο να επεκταθεί…

Κάπου εδώ, απλά θα ήθελα να αναφέρω το ότι μερικοί είναι αντίθετοι στην έννοια του εθελοντισμού διότι προσφέρει ανάσες ζωής στο ανίκανο κράτος και συγκεκριμένα τη διαιώνιση της ύπαρξης των ανίκανων διαχειριστών του. Προσωπικά διαφωνώ. Διότι πιστεύω ότι πρωτίστως καλλιεργεί εκείνη τη χαμένη αίσθηση της κοινότητας (που δημιουργεί πολιτισμό), που πρέπει να υπάρχει ανεξάρτητα του κράτους. Αυτό είναι που έχει σημασία.

3^ος άξονας: Να επιδιώξουμε συναίνεση και οργάνωση.

Η πολιτική είναι η αντανάκλαση της κουλτούρας κάθε κοινωνίας. Παρά τις κρίσεις των συστημάτων διακυβέρνησης, μια ώριμη κοινωνία έχει τους μηχανισμούς αυτορύθμισης και μπορεί να βρει τις λύσεις. Αρκεί «να αποφύγει την πόλωση, τις αλληλοκατηγορίες και την πολιτική αλαζονεία που επιτείνουν την κρίση και επιταχύνουν την ύφεση και να προτάξει εθνικό σχέδιο, μετατρέποντας την κρίση σε ευκαιρία» (Στράτος Καμενής). Η από-κάτω-προς-τα-πάνω οργάνωση μπορεί να θέσει ισχυρές και συμπαγείς βάσεις, προσφέροντας προοπτικές μακρόπνοης ανάπτυξης, με έμφαση «στη ρίζα όχι στο σύμπτωμα» (Jane Waite), ακόμα και αν «νομίζουμε ότι θα συμβεί κάτι και συμβεί κάτι άλλο» (Kathryn Schulz). Όταν πρόκειται, όμως, για διαφορετικές κουλτούρες, τίθεται το ερώτημα: κατά πόσο μπορούμε να συνδιαμορφώσουμε ένα διεθνές δίκαιο (Μαντώ Ραχωβίτσα); Γίνεται; Πόσοι το επιθυμούν; Πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν προς αυτή την κατεύθυνση οι "παγκόσμιες γλώσσες"; Οι απαντήσεις, για μένα, δεν είναι τόσο προφανείς…

4^ος άξονας: Μια νέα προσέγγιση μέσω της φαντασίας.

Ο τέταρτος αυτός άξονας συνδυάζεται με όλους τους παραπάνω, εμπεριέχει και εμπεριέχεται στον καθένα τους. Μια νέα προσέγγιση μέσω του μύθου, μέσω των παραμυθιών, οι απαρχές των οποίων ταυτίζονται με αυτές της ανθρώπινης ύπαρξης. Κάποτε σε ένα ιστορικό ντοκιμαντέρ άκουσα ότι η δημιουργία πολιτισμού ταυτίστηκε με τη χρήση της φαντασίας. «Το να χρησιμοποιείς τη φαντασία σημαίνει ότι επιτυγχάνεις ένα επίπεδο συνειδητότητας», είχε πει ο καθηγητής Edward Casey, τέως πρόεδρος του American Philosophical Association, ενώ ο διανοητής Gilbert K.Chesterton διαμήνυσε εκείνο το περίφημο: «η αξία των παραμυθιών δεν έγκειται στο ότι μας λένε πως δράκοι υπάρχουν, αλλά στο ότι οι δράκοι μπορούν να αντιμετωπισθούν». Στα παραμύθια ο μη οριοθετημένος χωροχρόνος βρίσκεται στον κόσμο των αρχετύπων. Και αυτός, στο μη οριοθετημένο άπειρο… Ο άνθρωπος ξεπερνάει τα όρια του με «το άλογο της φαντασίας»: την προφορική παράδοση… και η μεταφορά γίνεται από τον τόπο της οδύνης, στον άλλο τόπο: την ουτοπία. Η ουτοπία, την εποχή της νεωτερικότητας έχει αρνητική χροιά. Μιλάει για το απραγματοποίητο. Στον κόσμο των παραμυθιών, όμως, είναι η πυξίδα για ένα καλύτερο αύριο. «Εκεί θα κρυφτεί η καρδιά του ανθρώπου σε εποχή μεγάλης οδύνης. Μόνο το παραμύθι μπορεί να ανατρέχει την οδύνη. […] Το παραμύθι είναι «μια αληθινή ιστορία που δεν έχει συμβεί ποτέ. […] Μιλάει για εκείνους που δεν οπισθοχωρούν, που παίρνουν το μονοπάτι χωρίς γυρισμό, χωρίς συμβιβασμό… […] Τα παραμύθια λέγονται με την ψυχή» (Λιλή Λαμπρέλλη). Στην εν λόγω ομιλία διέκρινα ρομαντικά ομηρικά στοιχεία, τα οποία λατρεύω, διότι εμπεριέχουν κάτι σημαντικό από την Ουσία του Κόσμου.

Αυτοί οι άξονες σκέψης (για πολυδιάστατη δράση) συνθέτουν ένα παζλ που αποτελεί όχι μόνο αντίδοτο για τη σημερινή κρίση, αλλά και μια αναθεωρημένη πρόταση πολιτισμού. Προσδίδουν νέο αέρα στη γερασμένη μας κοινωνία που οδεύει ολοταχώς στο γκρεμό και στην καταστροφή της, αρνούμενη να αφουγκραστεί τον ιδιαίτερο παλμό ορισμένων ενεργών της κυττάρων, που είτε από ένστικτο επιβίωσης, είτε από ξεροκεφαλιά, είτε από συνειδητή διάθεση ανατροπής, προσπαθούν να αλλάξουν κατεύθυνση στις ράγες. Για την προσπάθεια αυτή δεν έχω παρά να ευχαριστήσω από καρδιάς όλους τους συντελεστές της! 

Εμφύλιος στη Συρία - Μέρος Α'

2011

Οι διαμαρτυρίες ξεκινάνε 15 Μαρτίου 2011. Εμπνέονται από το κύμα διαδηλώσεων της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής που άρχισε να εκδηλώνεται στις 18 Δεκεμβρίου 2010 στην Τυνησία και ονομάστηκε «Αραβική Άνοιξη», υποδηλώνοντας το τέλος του αραβικού κόσμου όπως τον ξέραμε. Οι διαμαρτυρόμενοι πολίτες ζητάνε μεταρρυθμίσεις, περισσότερες ελευθερίες και απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων. Είναι σχεδόν αποκλειστικά σουνίτες, οι οποίοι αποτελούν και την πλειονότητα της χώρας και συγκεκριμένα –και επί της ουσίας-- διαμαρτύρονται για τη χρόνια εγκαθίδρυση της σιίτικης σέκτας του Άσαντ στη δημόσια διοίκηση, στο στρατό και τον κρατικό μηχανισμό (1). Αυτά τα χαρακτηριστικά είχε και ο μακροχρόνιος εμφύλιος πόλεμος του Λιβάνου (1975-1990), στον οποίο η Συρία εισέβαλε το 1976 ως ειρηνευτική δύναμη, αλλά κατ΄ ουσίαν, ως δύναμη κατοχής, το 2006 απέσυρε τα στρατεύματά της και το 2008 τον αναγνώρισε ως επίσημο κράτος (1). Ο σπουδασμένος στο Λονδίνο γιατρός Bashar al-Assad, το έτος 2000 (με 97%), με ανανέωση το 2007, διαδέχτηκε μετ’ εκλογής τον πατέρα του Hafez al-Assad που κυβέρνησε τη Συρία για 30 συναπτά έτη. Όπως και ο πατέρας του ηγείτο του Αραβικού Σοσιαλιστικού Baath Party που κυριαρχείται από αλαουίτες/σιίτες, αντίκειται στο «δυτικό ιμπεριαλισμό» έχοντας ως σύνθημα το «Ενότητα, ελευθερία, σοσιαλισμός» (2). Κατηγορείται για μη δημοκρατικές πρακτικές και παραβίαση ανθρώπινων δικαιωμάτων (2, 3).

Από μέρα σε μέρα οι συγκρούσεις γίνονται όλο και περισσότερο βίαιες. Λίγες ημέρες μετά, οι αστυνομικοί ανοίγουν πυρ κατά διαδηλωτών. Επτά αστυνομικοί και τέσσερις διαδηλωτές σκοτώνονται, ενώ περίπου εκατό άτομα τραυματίζονται (4). Οι διαδηλώσεις αρχίζουν να επεκτείνονται σε δεκάδες πόλεις. Κάποιοι από τους διαδηλωτές καίνε κτίρια και 15 από αυτούς σκοτώνονται από τις δυνάμεις καταστολής (5). Το βασικό αίτημα των διαδηλωτών γίνεται η ανατροπή του Άσαντ, τον οποίο η πολιτική καμπάνια των ΗΠΑ παρουσιάζει ως καταπιεστή του λαού του (6). Ο Άσαντ κάνει λόγο για προσπάθεια αποσταθεροποίησης που επιχειρείται από ξένους παράγοντες που «προωθούν την ατζέντα του Ισραήλ» (7). Στις 25 Απριλίου 2011 ξεκινάν οι ένοπλες συγκρούσεις αστυνομίας και στρατού από τη μια και εξεγερμένων πολιτών από την άλλη. Εκατοντάδες οι θάνατοι και από τις δυο πλευρές, οι περισσότεροι ασφαλώς από την πλευρά των εξεγερμένων. Χιλιάδες οι συλλήψεις. Στις 29 Ιουλίου 2011 δημιουργείται ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός (Free Syrian Army) από λιποτάκτες αξιωματικούς με ξεκάθαρο σκοπό την ανατροπή του Άσαντ. Ένα μήνα μετά δημιουργείται μια ετερόκλητη συμμαχία αντι-κυβερνητικών δυνάμεων που αποτελείται από μετριοπαθείς επαναστάτες, αλλά και τζιχαντιστές, έχοντας ως βάση την Τουρκία (Syrian National Council). Τη συμμαχία την ενώνουν: η υπεράσπιση του σουνιτικού δόγματος και η βούληση ανατροπής του Άσαντ. Ωστόσο, δεν φαίνεται να υπάρχει ούτε όραμα, ούτε ενιαία πολιτική γραμμή, ούτε επιχειρησιακή στρατηγική (1). Το Σεπτέμβρη λαμβάνει χώρα η γενικευμένη σύρραξη του Rastan που κρατάει μια βδομάδα και αναγκάζει τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό να εγκαταλείψει. Ο αρχηγός του Colonel Riad al-Asaad υποχωρεί στην Τουρκία, απ’ όπου αποκτά τον έλεγχο αρκετών περιοχών που χρησιμοποιεί ως ορμητήριο για νέες επιθέσεις στο έδαφος της Συρίας (5). Το Νοέμβριο, μετά από έξι μέρες βομβαρδισμών, ο Στρατός της Συρίας καταλαμβάνει τη Homs, την Τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Συρίας, την αποκαλούμενη «Πρωτεύουσα της Επανάστασης». Τους επόμενους μήνες οι επιθέσεις των επαναστατών κλιμακώνονται και υπάρχουν θύματα και από τις δυο μεριές (8, 9). 

Η Ευρωπαϊκή Ένωση κάνει εμπάργκο στις εισαγωγές πετρελαίου και η παραγωγή μειώνεται κατά 75% (10). ΗΠΑ και Ισραήλ έχουν λόγους να υποστηρίζουν την ανατροπή του Άσαντ, καθότι μια ένωση των δυνάμεων του Ιράν και της Συρίας ενδεχομένως να κινούταν απειλητικά προς το Ισραήλ, οργανώνοντας σιγά-σιγά όλες τις εχθρικές-προς-αυτό δυνάμεις. Ωστόσο, αποφεύγουν να εφοδιάσουν με όπλα τους αντικαθεστωτικούς, διότι φοβούνται ότι ανάμεσα σε αυτούς υπάρχουν και εκείνοι που αύριο θα τα στρέψουν εναντίον του Ισραήλ (1). Η Συρία διατηρεί παραδοσιακά καλές σχέσεις με τη Ρωσία και μαζί με την Κίνα ασκούν βέτο στα ψηφίσματα του ΟΗΕ που αφορούν επιβολή κυρώσεων ή επέμβαση στη Συρία και το Ιράν (11).

Κηδεία διαδηλωτών των αντι-κυβερνητικών δυνάμεων, Duma. Πηγή: Reuters

2012

Οι μάχες συνεχίζονται. Η κρατική τηλεόραση της Συρίας μεταδίδει θανάτους από εκρήξεις βομβών στην Aleppo και τις αποδίδει σε τρομοκρατικές ενέργειες που κατευθύνονται από ξένο δάκτυλο, όπως αναφέρει το ίδιο δημοσίευμα του Reuters  (12). Σύμφωνα με το ίδιο δημοσίευμα, ο Άσαντ, υποστηριζόμενος από τη Ρωσία, εξακολουθεί να αγνοεί τις εκκλήσεις από ΗΠΑ, Τουρκία, ΕΕ και διαφόρων χωρών του Αραβικού Συνδέσμου. To Φεβρουάριο οι επαναστάτες παίρνουν τον έλεγχο της Rastan, μιας πόλης 60.000 κατοίκων με στρατηγική σημασία αφού βρίσκεται στην κύρια οδό που συνδέει τη Δαμασκό με τη Βόρειο Συρία (13). Έως τότε τα θύματα του εμφυλίου υπολογίζονται ότι ξεπερνάνε τις 11.000 (14). Τον Απρίλιο επενέβη ο Κόφι Ανάν προτείνοντας ένα σχέδιο ειρήνευσης έξι σημείων που περιλάμβανε μεταξύ άλλων παύση πυρός και χρήσης βαρέων όπλων από την κυβέρνηση, απελευθέρωση κρατουμένων, διασφάλιση του δικαιώματος διαδήλωσης, πάντα υπό την εποπτεία του ΟΗΕ (15). Το Ιράν και η Ρωσία δηλώνουν ότι υποστηρίζουν το διάλογο ώστε να σταματήσουν ο εχθροπραξίες (16). Το ίδιο και η Συρία (17). Κατά τη διάρκεια της διαπραγμάτευσης, όμως, οι εχθροπραξίες συνεχίστηκαν. Τέλος Μαΐου κλιμακώνονται οι επιθέσεις εκατέρωθεν. Τον Ιούνιο, μετά τη σφαγή του Al-Qubeir, o OHE αναγνωρίζει τον εμφύλιο στη Συρία (18). Στις 22 Ιουνίου πέφτει ένα τούρκικο αεροσκάφος από δυνάμεις του Συριακού στρατού και σκοτώνονται και οι δυο πιλότοι. Η Συρία υποστηρίζει ότι το αεροσκάφος ήταν στον εναέριο χώρο της. Ο Ερντογάν το αρνείται και απειλεί τη Συρία. Ο Άσαντ δηλώνει ότι δεν επιθυμεί σύρραξη με την Τουρκία (19). Το καλοκαίρι οι συρράξεις εντείνονται στις πόλεις της Δαμασκού και της Aleppo. Οι επαναστάτες μεταφέρουν τη βάση τους από τη νότια Τουρκία στη βόρεια Συρία (20) και καταλαμβάνουν την πόλη Maarat al-Numan, που συνδέει τη Δαμασκό και την Aleppo και τη Douma, το μεγαλύτερο προάστιο της Δαμασκού (21). Έτσι η πρωτοβουλία ειρήνευσης σταματάει στις 2 Αυγούστου (22). Το Νοέμβριο οι επαναστάτες καταλαμβάνουν δυο μεγάλες βάσεις της Συρίας, ενώ ο αριθμός των νεκρών τετραπλασιάζεται, αφού ξεπερνάνε τους 40.000 (23, 24). Το Δεκέμβριο Αμερικάνοι αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι ο Στρατός της Συρίας χρησιμοποίησε βαλλιστικούς πυραύλους Scud ενάντια στους επαναστάτες (25), κάτι που η κυβέρνηση της Συρίας αρνείται (26). Εν τω μεταξύ, οι δυνάμεις των επαναστατών κερδίζουν όλο και περισσότερο έδαφος.

Είναι γνωστό ότι η απόλυτη εξουσία των Άσαντ για μισό αιώνα στη Συρία, εμποδίζει την ιμπεριαλιστική πολιτική και τα σχέδια των ΗΠΑ και των συμμάχων τους, Τουρκία, Κατάρ, Σαουδική Αραβία, Ισραήλ, κ.α. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Μέση Ανατολή είναι, από μόνη της, ένα καζάνι που βράζει… για πολλούς λόγους. Αν και οι Αμερικάνοι έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στην «Αραβική Άνοιξη» και στην επέκτασή της, ωστόσο υπάρχουν πολλά υπαρκτά σοβαρά προβλήματα, όπως η διαχείριση της δημοκρατίας, η διαμάχη σιιτών-σουνιτών, η ταύτιση πολιτικής και θρησκείας, η έλλειψη πολιτικού οράματος... προβλήματα που μαίνονται εδώ και πολλά χρόνια, τόσο στη Συρία όσο και σε άλλα αραβικά κράτη. Αυτά τα ενδογενή προβλήματα, τους οδηγούν σε εμφύλιες συγκρούσεις, τις οποίες αρκετές φορές εκμεταλλεύονται ξένοι δάκτυλοι προς τα συμφέροντά τους. Συνεπώς, η κατάσταση είναι πολύ πιο πολύπλοκη από ένα δογματικό, αφοριστικό και ισοπεδωτικό "φταίει η Δύση" (που υποκρύπτει σαφή και ανεπεξέργαστα πολιτικά-ιδεολογικά κίνητρα και έχει διάθεση επικίνδυνης αποδόμησης). Έτσι, από τη μια μεριά, έχουμε μια συμμαχία, ή μάλλον κοινά συμφέροντα, από ΗΠΑ, Ε.Ε., Τουρκία, Κατάρ, Σαουδική Αραβία και Ισραήλ και από την άλλη από Ρωσία, Ιράν, Λίβανο και Κίνα. Μέχρι στιγμής, κανένας δεν φαίνεται να έχει διάθεση να κάνει πίσω. Αυτή η κατάσταση, νομίζω, θα φέρει νέες ισορροπίες στην περιοχή και αυτό βρίσκεται εν τω γίγνεσθαι...

Μια αξιόλογη άποψη

O καθηγητής Ισλαμικών Σπουδών Tariq Ramadan του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, σε ένα λόγο που εκφώνησε στις 23 Ιανουαρίου 2012 και παρουσιάζεται παρακάτω, αποτιμά ότι θετική πρόοδος υπάρχει μόνο στην Τυνησία και όχι στην έκρυθμη κατάσταση της Λιβύης, της Αιγύπτου ή της Υεμένης ή ακόμα και της «πετρελαϊκής μοναρχίας» του Μπαχρέιν και των άλλων μοναρχιών του πλούσιων αραβικών κρατών, για τα οποία ανησυχεί…

Θεωρεί ότι η «δημοκρατικοποίηση» της Ασίας εν όψει των διαδικασιών της παγκοσμιοποίησης (που, ως γνωστό, υπέθαλπε άλλα κίνητρα, γεωστρατηγικής και οικονομικής φύσεως), προαναγγέλθηκε από το Μπους ήδη από το 2003, όταν ο Αμερικάνος πρόεδρος εξηγούσε αυτό που συνέβαινε στο Ιρακ. Αλλά ο ισλαμιστής διανοητής διερωτάται: «Είμαστε, ως ισλαμιστές, έτοιμοι για δημοκρατία;». Μαρτυράει επίσης ότι σε κάποια συνάντησή τους ο προσωπικός σύμβουλος του Τούρκου Πρωθυπουργού Ταγίπ Ερντογάν, είπε: «η ερώτηση μπορεί να είναι όχι αν οι Άραβες είναι έτοιμοι για δημοκρατία, αλλά είναι η Δύση έτοιμη για τους Άραβες που βιώνουν τη δημοκρατία;» (5.26-5.55). Χαρακτηρίζει την Αραβική Άνοιξη ως «παιχνίδι σκάκι» και όχι ως «ντόμινο» (9.00). Θέτει τα εξής σημαντικά ζητήματα, τα οποία πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την κατανόηση της όλης κατάστασης:

1) Την κρίση των δικτατοριών. Το ερώτημα είναι: «Πώς θα πρέπει να τη διαχειριστούμε»; Αποκαλεί μύθο την ύπαρξη μόνο δυο εναλλακτικών που εκφράζεται μέσω του (ψευτο-)διλήμματος: «Δικτάτορες ή φανατικοί ισλαμιστές».

2) Αναφέρεται στους νέους χρήστες του ίντερνετ και των κοινωνικών μίντια οι οποίοι τέθηκαν φανατικά κατά των δικτατόρων, αλλά δεν είχαν προτάσεις-όραμα για τις χώρες τους.

3) Τονίζει την ανάγκη αποφυγής της πόλωσης και ανάπτυξης διαλόγου μεταξύ islamists-secularists. Δηλαδή ισλαμιστών (που θεωρούνται «οπισθοδρομικοί») και εκείνων που πιστεύουν στο διαχωρισμό πολιτικής και θρησκείας (των πιο «προοδευτικών») αλλά συνήθως δεν έχουν επαφή με την καθημερινότητα των ισλαμικών χωρών. Στην πλειονότητά τους είναι νέοι.

4) Υποστηρίζει ότι η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν πολλές τάσεις στους ισλαμιστές. Δεν είναι μόνο οι ριζοσπάστες, αλλά και οι τυπολάτρες (legalists), όπως και οι μεταρρυθμιστές (καθώς και τάσεις μέσα στους μεταρρυθμιστές – λ.χ. οι literalists που είναι οι πιο δογματικοί από τους υπόλοιπους).

5) Δίνει έμφαση στους νέους παράγοντες που επηρεάζουν την κατάσταση στη Μέση Ανατολή, αναφερόμενος ειδικά στην Κίνα (που επεκτείνεται ταχέως), στη Ρωσία, στην Ινδία, στη Βραζιλία, τη Νότια Αφρική, λέγοντας ότι θα πρέπει να επαναπροσδιορίσουν τις σχέσεις μαζί τους για να ισορροπήσουν την επίδραση της Δύσης.

6) Αναφέρεται στη διαμάχη Παλαιστίνης-Ισραήλ που τη θεωρεί κλειδί για την κατανόηση της γενικότερης κατάστασης.

7) Τέλος, τονίζει τη σημασία της διαμάχης μεταξύ σουνιτών-σιιτών. Παλαιότερα τους ένωνε η εναντίωσή τους στο Ισραήλ. Το ερώτημα πλέον που επικρατεί είναι: ποιοι είναι οι πιο αποτελεσματικοί για να αντισταθούν στο Ισραήλ; Η απάντηση είναι οι σιίτες (λ.χ. όπως η κυβέρνηση της Συρίας, του Λιβάνου και του Ιράν). Αυτό εντείνει το διχασμό και αναμένεται να υπάρξει ακόμα μεγαλύτερη ένταση στο μέλλον.

Ο Dr. T.Radaman πιστεύει ότι τα ισλαμικά κράτη πρέπει να προχωρήσουν πέρα από την πόλωση και ότι απαιτείται πολιτικό όραμα που θα προκύψει από πιο μετριοπαθείς τάσεις ισλαμιστών. Δεν πιστεύει ότι μπορεί να υπάρχει κάποια πρόοδος στις πλούσιες αραβικές μοναρχίες (οι οποίες, βέβαια, για συγκεκριμένους λόγους, δεν είναι ούτε στο "δημοκρατικό", ούτε στο "ανθρωπιστικό" στόχαστρο).

Tariq Ramadan - "Trying to Understand the Arab Awakening"

ΠΗΓΕΣ

1. http://foreignaffairs.gr/articles/68981/markellos-linaios/pos-i-eksegersi-sti-syria-metatrepetai-se-emfylio-polemo?page=show 
2. http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2007/07/200852518514154964.html

3. http://www.theguardian.com/world/2010/jul/16/syrian-human-rights-unchanged-assad

4. http://www.israelnationalnews.com/News/News.aspx/143026#.Vghmk_ntmk

5. http://www.reuters.com/article/2011/10/04/us-syria-opposition-idUSL5E7L41CT20111004

6. http://www.bbc.com/news/world-middle-east-12794882

7. http://www.theguardian.com/world/2011/mar/30/syrian-protests-assad-blames-conspirators

8. http://www.nytimes.com/2011/11/21/world/middleeast/insurgents-attack-baath-party-offices-in-damascus.html
9. http://www.bbc.com/news/world-middle-east-16258387
10. http://www.nytimes.com/2011/11/15/world/middleeast/king-of-jordan-calls-on-syrias-assad-to-quit.html

11. http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2011/10/2011104223132792190.html

12. http://www.reuters.com/article/2012/02/10/us-syria-idUSTRE80S08620120210

13. http://blogs.aljazeera.com/topic/syria/syria-mar-4-2012-1148

14. http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/syria/9207098/Syria-more-than-11000-killed-in-13-months.html

15. http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2012/03/2012327153111767387.html/

16. http://english.alarabiya.net/articles/2012/07/10/225485.html

17. http://metro.co.uk/2012/04/02/syria-agrees-to-kofi-annans-april-10-peace-deadline-un-security-council-told-374870/ 

18. http://www.bbc.com/news/world-middle-east-18417952

19. http://english.alarabiya.net/articles/2012/07/03/224145.html  

20. http://www.nytimes.com/2012/09/23/world/middleeast/rebels-move-command-from-turkey-to-syria.html

21. http://www.nytimes.com/2012/10/18/world/middleeast/syrian-war-reaches-damascus.html

22. http://articles.economictimes.indiatimes.com/2012-08-02/news/33001188_1_international-envoy-syrian-government-and-opposition-arab-league-envoy

23. http://www.voanews.com/content/analysts_weight_in_on_longevity_of_syrias_assad/1551388.html

24. http://news.yahoo.com/ap-exclusive-syrian-rebels-seize-arms-trove-202610902.html

25. http://www.theguardian.com/world/2012/dec/12/assad-troops-fired-scuds-syria

26. http://news.xinhuanet.com/english/world/2012-12/13/c_132039471.htm

Σχεδιάζουμε την Ευρώπη που θέλουμε

Δημοσίευση ερευνητικών αποτελεσμάτων του Ευρωπαϊκού ερευνητικού έργου VOLANTE: 

Ένας οδικός χάρτης για μελλοντική και βιώσιμη διαχείριση των πόρων που αξίζει να αξιοποιηθούν

H ερευνητική ομάδα της Καθηγήτριας Θεανώς Σ. Τερκενλή, του Τμήματος Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, συμμετείχε ως εταίρος στο  Ευρωπαϊκό ερευνητικό έργο του FP7, με τίτλο  VOLANTE: Visions of Land Use Transitions in Europe, (http://volante-project.eu), το οποίο έχει ολοκληρωθεί με επιτυχία, και παρουσιάζει τα ερευνητικά του επιτεύγματα στο ευρύ κοινό, μέσω της συγκεκριμένης ανακοίνωσης.

Στόχος του VOLANTE ήταν η ανάπτυξη ενός νέου πρότυπου σχεδιασμού και η δημιουργία ενός οδικού χάρτη (roadmap) για την βιώσιμη διαχείριση των χρήσεων της γης, τα οποία θα προκύπτουν, τόσο από την διαβούλευση με φορείς που διαχειρίζονται τους πόρους και εταίρους του ίδιου ειδικού ενδιαφέροντος, όσο και από την συμμετοχή των ίδιων των Ευρωπαίων πολιτών σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο για μια Βιώσιμη Ευρώπη του μέλλοντος.

Τις τελευταίες δεκαετίες τα τοπία της Ευρώπης μεταβάλλονται με γρήγορους ρυθμούς. Στα προηγούμενα 50 χρόνια, τα τοπία μας είχαν δεχθεί σημαντικές και πρωτόγνωρες ανθρώπινες επιδράσεις. Η Ευρώπη χρειάζεται απεγνωσμένα ένα όραμα για μια πιο βιώσιμη μελλοντική διαχείριση των χρήσεων της γης. Το VOLΑΝΤΕ σχεδίασε έναν οδικό χάρτη (road map) για τη διαχείριση των ευρωπαϊκών πόρων στο μέλλον, τoν οποίο παρουσίασε με επιτυχία σε 75 φορείς χάραξης  πολιτικής (policy makers) στις 21 Απριλίου στις Βρυξέλλες. Εκπρόσωποι της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, ΜΚΟ, επαγγελματικές οργανώσεις, εθνικά και περιφερειακά ιδρύματα και θεσμικά όργανα  ινστιτούτων επιβεβαίωσαν την επικαιρότητα του εγχειρήματος: αν δεν υπάρξει πολιτική χρήσης γης στην ΕΕ και στα κράτη μέλη της, πολυάριθμες  υφιστάμενες πολιτικές θα επιφέρουν  ανεπιθύμητες και απρόβλεπτες συνέπειες στη χρήση της γης.

Ζούμε σε μια Ευρώπη που αντιμετωπίζει πολλές προκλήσεις και μεταβαλλόμενες προσδοκίες. Είναι επιτακτική ανάγκη να διερευνηθούν εναλλακτικά οράματα για μια περισσότερο βιώσιμη μελλοντική διαχείριση της χρήσης της γης και  να αξιολογηθούν οι διαδρομές που μπορούν να μας οδηγήσουν σ’ αυτό το αποτέλεσμα. Αυτό συνεπάγεται τη διαχείριση του φυσικού κεφαλαίου, για να εξασφαλισθεί η συνεχιζόμενη παροχή οικοσυστημικών υπηρεσιών στο μέλλον. Ως εκ τούτου, η διεθνής ομάδα του έργου, με την επιστημονική καθοδήγηση του Alterra Wageningen UR, Ολλανδία, σχεδίασε τον Οδικό Χάρτη (roadmap) του VOLANTE, τον δρόμο προς μια μελλοντική Ευρώπη που θα διαχειρίζεται τους έγγειους πόρους της με καλύτερους τρόπους, για την επίτευξη των αναγκαίων κοινωνικών και περιβαλλοντικών στόχων.

O Οδικός Χάρτης συνίσταται σε τρία Οράματα για την μελλοντική διαχείριση των χρήσεων γης στην Ευρώπη, τα οποία προέκυψαν από διαβουλεύσεις με ένα ευρύ φάσμα ευρωπαϊκών ενδιαφερόμενων μερών (stakeholders):

·         «Καλύτερη Γη στην Ευρώπη» (βέλτιστη χρήση έγγειων πόρων)

·         «Περιφερειακή Συνδεσιμότητα» (ζωή πιο κοντά στο φυσικό περιβάλλον) και

·         «Πολυλειτουργικότητα σε Τοπικό Επίπεδο» (αυτάρκεια των τοπικών κοινωνιών)

Εκτεταμένη επιστημονική ανάλυση αποκαλύπτει ότι κάτω από τις τρέχουσες κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες και πολιτικές, κανένα από τα παραπάνω οράματα δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς ανταλλάγματα και συμβιβασμούς (trade-offs).

Η «Καλύτερη Γη στην Ευρώπη» θα μπορούσε να παρέχει το μεγαλύτερο αριθμό οικοσυστημικών υπηρεσιών, σε ηπειρωτική κλίμακα, αλλά στις απομακρυσμένες  απομονωμένες αγροτικές περιοχές θα υποστηριζόταν με δυσκολία από τις τοπικές κοινότητες, εκτός κι αν οι χρήσεις γης και οι οικονομικές δραστηριότητες αναδιαρθρώνονταν, όπως για παράδειγμα με το να μεταβούν από την εξάρτηση από τη γεωργία σε νέες αγροτικές επιχειρήσεις που απαιτούν νέες υποδομές.

Η «Περιφερειακή Συνδεσιμότητα» θα απαιτούσε μια ισχυρή περιφερειακή διακυβέρνηση και κανονιστικές ρυθμίσεις με ευρεία αποδοχή τους από την κοινωνία.

Η «Πολυλειτουργικότητα σε Τοπικό Επίπεδο» φαίνεται να είναι το όραμα που παρουσιάζει τις περισσότερες προκλήσεις ως προς την επίτευξή του, καθώς απαιτείται ενδελεχής μετασχηματισμός της κοινωνίας και των διαδικασιών λήψης αποφάσεων, που να υποστηρίζεται  από αλλαγές ατομικών συμπεριφορών.

Ο Οδικός χάρτης του VOLANTE αντιπροσωπεύει μια διαδικασία βιώσιμης διαχείρισης των μελλοντικών πόρων γης. Παρά τις μεγάλες αντιθέσεις μεταξύ των τριών οραμάτων, υπάρχουν και σημαντικές ομοιότητες. Για το μέλλον των τοπίων μας, υπογραμμίζουμε την ανάγκη για τολμηρές και συντονισμένες αλλαγές στις χρήσεις της γης στην Ευρώπη. Αυτό απαιτεί στοχευμένη πολιτική παρέμβαση, που να λαμβάνει υπόψη τα ποικίλα Ευρωπαϊκά περιφερειακά πλαίσια και να ισορροπεί τους συμβιβασμούς και τα ανταλλάγματα (trade-offs), που απαιτούνται με διαφάνεια και καλή ενημέρωση. Για να είναι αποτελεσματικές και συναφείς αυτές οι πολιτικές απαιτούν επίσης δια-τομεακές στρατηγικές για τις χρήσεις γης και τη διαχείριση τους, που να διαφοροποιούνται από την παραδοσιακή έμφαση στην τομεακή πολιτική (sectoral policy). Το κίνητρο για αυτού του είδους τις στρατηγικές είναι το ότι οι Ευρωπαϊκοί πόροι γης θα πρέπει χρησιμοποιηθούν περισσότερο αποτελεσματικά, παρέχοντας ένα ευρύτερο φάσμα ωφελειών, συμπεριλαμβάνοντας ένα καλύτερο περιβάλλον, ενισχυμένη κοινωνικο-οικονομική ευημερία και, τελικά, μια πιο δίκαιη ευρωπαϊκή κοινωνία.

Τhe final brochure on Roadmap: http://volante-project.eu/docs/roadmap.pdf 

The final Visions Brochure: http://volante-project.eu/docs/visions.pdf
The Visions movie: http://volante-project.eu/volante-visions.html

Σκέψεις για το Μεταναστευτικό

(το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Πολιτικά", 21/6/2015) 

Αρχικά θα πω ότι δεν είμαι ειδήμων σ' αυτό το θέμα και ενδεχομένως κάπου να κάνω λάθος στις εκτιμήσεις ή στις αποτιμήσεις μου. Ωστόσο, καταθέτω κάποιες παραμέτρους, οι οποίες δυστυχώς βλέπω ότι απουσιάζουν από το δημόσιο διάλογο και από τα πολλά άρθρα που κυκλοφορούν, τα οποία χρησιμοποιούν την ίδια μονολιθική ρητορική και στοχεύουν στην έγερση/κατανάλωση συναισθήματος, στο θυμικό του/της Έλληνα/-ίδας.

Σχεδόν όλα αυτά τα άρθρα δείχνουν προς μια (θεμιτή) κατεύθυνση: στην ανάγκη ανιδιοτελούς προσφοράς από τους ντόπιους προς βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των προσφύγων/μεταναστών. Πέρα από την ορθή (έμμεση) καυτηρίαση του ατομισμού, του υλισμού και του βολέματος της σύγχρονης καταναλωτικής κοινωνίας (που έχει αντίκτυπο σε πολλές περιπτώσεις) και την έκκληση για εθελοντική βοήθεια σε ανθρώπινο επίπεδο, έχω ορισμένες επισημάνσεις σε αναφορές που έχουν φτηνή πολιτική χροιά.

1. «Όλοι οι εισερχόμενοι είναι πρόσφυγες». Ασφαλώς, αυτούς τους μήνες, υπάρχει ένα μεγάλο κύμα προσφύγων από την εμπόλεμη ζώνη της Συρίας, αλλά δεν είναι όλοι από εκεί. Σύμφωνα, όμως, με τους ορισμούς της Ύπατης Αρμοστείας, υπάρχει διαφορά μεταξύ των εννοιών του «πρόσφυγα» (αυτού που διώκεται σε εξακριβωμένη εμπόλεμη ζώνη και δικαιούται άσυλο - δίχως, όμως, να γνωρίζω, αν συμπεριλαμβάνονται εκείνοι που προσπαθούν να αποφύγουν τη στρατολόγηση, εναντίον του ISIS στην προκειμένη περίπτωση), του «μετανάστη» (αυτού που μεταναστεύει κυρίως για οικονομικούς λόγους) και του «παράτυπου μετανάστη» (που εισέρχεται παράνομα, χωρίς να έχει υποστεί ποινικό, υγειονομικό ή άλλο έλεγχο): http://www.amnesty.org.gr/refugeesfaq. Αυτή η διαφορά πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στην όποια ανάλυση επιχειρείται. Είναι εύλογο ότι αρκετοί εισερχόμενοι θα προσπαθούν να χαρακτηριστούν «πρόσφυγες» για να αποκτήσουν τα αντίστοιχα δικαιώματα, κάτι που γίνεται σε βάρος των υπόλοιπων πραγματικών προσφύγων. Παράλληλα, θεωρώ ότι για να διαχειριστούμε το οποιοδήποτε ζήτημα θα πρέπει να γνωρίζουμε τα επί μέρους χαρακτηριστικά του. Οι ομάδες που μετακινούνται στο χώρο έχουν διαφορετικά πολιτικά, θρησκευτικά, πολιτισμικά, οικονομικά, κοινωνικά χαρακτηριστικά, διαφορετικά κίνητρα και διαφορετικούς στόχους. Συνεπώς, δεν πρέπει να μπαίνουν σ’ ένα "μπλέντερ" και να εντάσσονται στην ίδια κατηγορία (κάτι που δεν ευνοεί καθόλου τους πρόσφυγες που έχουν πραγματικά ανάγκη). Για να κάνουμε, λοιπόν, μια σοβαρή ανάλυση του ζητήματος αλλά και τεκμηριωμένες προτάσεις για τη διαχείρισή του, θα πρέπει να έχουμε κάποια στατιστικά στοιχεία. Ποιο το φύλο (π.χ. παρατηρείται μια συντριπτική πλειονότητα ανδρών μεταξύ 20-40 ετών), η ηλικία τους, η οικονομική τους κατάσταση, το μορφωτικό επίπεδο, το επάγγελμα, το θρήσκευμα, οι πολιτικές τους πεποιθήσεις, ποιος ο προορισμός τους, κλπ., και μετά να γίνουν οι απαραίτητοι συσχετισμοί. Υπάρχουν τρόποι για να συλλεχθούν τέτοιες πληροφορίες και να επιβεβαιωθούν μέχρι ενός βαθμού. Δεν γνωρίζω αν τέτοια στοιχεία συλλέγονται από την Ύπατη Αρμοστεία (όπως πληροφορήθηκα) ή όχι. Όπως και να έχει, βάσει αυτών των στοιχείων, θα μπορούν οι τοπικές και περιφερειακές αρχές να ενημερώσουν υπεύθυνα τους πολίτες (εδώ το ζητούμενο, για να μη λέει ο καθένας ό,τι θέλει) και να πάρουν καταλληλότερα μέτρα ή να χαράξουν τη δική τους πολιτική. Αλλιώς δεν μπορούμε να μιλάμε για «διαχείριση προβλήματος».

2. «Για το μεγάλο αριθμό μεταναστών και προσφύγων φταίει ο πόλεμος και η Δύση». Απ’ όσο γνωρίζω δεν γίνεται πόλεμος σε όλες τις περιοχές της Ασίας, της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής απ' όπου και τα κύματα μεταναστών και προσφύγων. Επίσης, απ’ όσο γνωρίζω δεν φτάνει στη χώρα σου να γίνεται πόλεμος για να χαρακτηριστείς «πρόσφυγας», αλλά πρέπει να αποδείξεις ότι απειλείσαι άμεσα. Ασφαλώς δεν προκαλούνται όλοι οι πόλεμοι από τη «Δύση». Άλλωστε, όπως και να το δει κανείς, οι παγκόσμιες ελίτ καπιταλιστικών συμφερόντων και τα δίκτυα τους δεν έχουν «πατρίδα», ενώ μεγάλα προβλήματα αποτελούν οι εμφύλιοι πόλεμοι (που δεν είναι πάντα υποκινούμενοι από… δυτικούς), η υπερ-γεννητικότητα (π.χ. λόγω ανασφάλειας), η τραγική έλλειψη υποδομών, η έλλειψη φυσικών πόρων ή η αδυναμία αξιοποίησής τους, η θεοκρατία, η τραγική έλλειψη παιδείας, κ.α. Οι ουμανιστικές (humanist= «ανθρωπιστικές») προσεγγίσεις, τις οποίες συχνά αρκετοί επικαλούνται, κάνουν λόγο για ανθρωπογενή αίτια και για «ανθρώπινη επιλογή» και όχι για κυριαρχία εξωτερικών δομών που καθορίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά κάνοντας τον άνθρωπο ανήμπορο να αντιδράσει (ας μελετήσουν, λοιπόν, καλύτερα τον Ουμανισμό). Τα αίτια μετανάστευσης είναι διαφορετικά σε κάθε περίπτωση, λειτουργούν συνδυαστικά και αρκετές φορές είναι πιο πολύπλοκα απ’ ότι φαίνεται. Αυτά τα αίτια δεν τα γνωρίζουμε καλά και σε βάθος, ούτε τα βλέπουμε μέσα από τα μάτια των μεταναστών/προσφύγων. Συνεπώς, η αλόγιστη προπαγανδιστική διασπορά ενοχικών συνδρόμων («η Ευρώπη/Δύση φταίει για όλα») καταδεικνύει φτηνά πολιτικά και όχι ανθρωπιστικά κίνητρα. Καταδεικνύει πολιτικά κίνητρα που εστιάζουν σε επιλεγμένες όψεις της (παγκόσμιας) ιστορίας και του πολιτισμού, υιοθετώντας χαμηλής ποιότητας δογματικές και μονοδιάστατες αναλύσεις (σε μεγάλο βαθμό υλιστικές) που υπεραπλουστεύουν την πραγματικότητα και παρουσιάζει την Ευρώπη/Δύση ως κουλτούρα-πολιτισμό ως το θύτη και όλους τους άλλους ως «πάσχοντα θύματα». Ενδεχομένως, λοιπόν, η μετακίνηση να μην είναι σε όλες τις περιπτώσεις η μόνη και άμεσα επιτακτική λύση. Ενδεχομένως να μπορούν να γίνουν ανάλογες επεμβάσεις σε αυτές τις χώρες από όσους θέλουν πραγματικά να βοηθήσουν. Κοινώς: «δεν φταίνε πάντα οι άλλοι», όπως θα έλεγε ένας ουμανιστής.

3. «Οι άνθρωποι συνεχώς μετακινούνται». Αυτό είναι απολύτως κατανοητό. Είναι όμως απορίας άξιο το ότι μετακινούνται μόνο προς μια κατεύθυνση: προς την Ευρώπη της οικονομικής και πολιτισμικής κρίσης (ενώ υπάρχει υψηλό βιοτικό επίπεδο, ικανοποιητικοί ρυθμοί ανάπτυξης και ΑΕΠ, κλπ, και σε άλλες μη ευρωπαϊκές χώρες). Ασφαλώς ένας αριθμός προσφύγων βρίσκει καταφύγιο σε γειτονικές χώρες, αλλά δεν συμβαίνει το ίδιο με τους μετανάστες. Πρόκειται ίσως για μια νέα μορφή μαζικού εποικισμού που πιθανότατα θα μεταβάλλει αρκετές ισορροπίες...

4. «Και εμείς πρόσφυγες και μετανάστες υπήρξαμε». Η ουσία, φυσικά, δεν είναι η άρνηση του φαινομένου της μετανάστευσης ή το να κλείσουμε τα μάτια στην προσφυγιά. Η ουσία είναι να τα διαχειριζόμαστε σωστά, με το βλέμμα στο μέλλον. Η ουσία είναι να ενημερωθούν άπαντες ότι όπως εμείς έχουμε τόσο δικαιώματα όσο και υποχρεώσεις απέναντι στην Πολιτεία μας, έτσι και οι νεοεισερχόμενοι (που αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο) έχουν τόσο δικαιώματα όσο και υποχρεώσεις απέναντι στη χώρα και στους ανθρώπους που τους περιθάλπουν και τους φιλοξενούν. Για παράδειγμα, είναι σημαντικό να γίνεται σωστά και στην ώρα της η καταγραφή τους (εφόσον υπάρχουν τα μέσα και το ανθρώπινο δυναμικό), την οποία, όμως, αρκετοί νεοεισερχόμενοι συνειδητά και επιτακτικά προσπαθούν να αποφύγουν ή να παραπλανήσουν για δικούς τους λόγους. Όπως είναι σημαντικό να γίνεται σωστά η σίτιση και η φιλοξενία τους, αλλά ο ρυθμός αύξησής τους βρίσκει ανέτοιμο το σύστημα υποδοχής, γεγονός που τους κάνει να εξεγείρονται, αρκετές φορές βίαια. Οι κοινωνίες δεν λειτουργούν αποκλειστικά με ρομποτικούς νόμους (ακόμα...), αλλά με ανθρώπινη βούληση, σωστή συνεργασία και αλληλεπίδραση. Αλλιώς επέρχεται σύγκρουση. Επίσης, δεν είναι σωστό να αποτιμάμε μια σύγχρονη κατάσταση με τα δεδομένα μιας παλαιότερης εποχής/κουλτούρας/συνθηκών και να κάνουμε συγκρίσεις, οδηγούμενοι σε de facto συμπεράσματα. Κανένας δεν πρέπει να βγάζει εύκολα συμπεράσματα χρησιμοποιώντας τα μισά δεδομένα ή με λάθος τρόπο αρκετά δεδομένα. Οι πολιτισμικές διαφορές (τόσο των μεταναστών-προσφύγων μεταξύ τους, όσο και μεταξύ νεοεισερχομένων και ντόπιου πληθυσμού) θα πρέπει να λαμβάνονται σοβαρότερα υπόψιν, σε συνδυασμό με την έλλειψη διάθεσης ενσωμάτωσης, όπως και την κατά τόπους ύπαρξη βέλτιστων συνθηκών εκκόλαψης και μαζικής προώθησης πραγματικά επικίνδυνων εξτρεμιστικών στοιχείων και νοοτροπιών.

Φωτογραφίες: Γ. Παπαδόπουλος

Παράλληλα, ως προς την ενίσχυση του μεταναστευτικού κύματος:

5. Ο καταλυτικός ρόλος της Τουρκίας και του δουλεμπορίου έχει περάσει σε δεύτερο πλάνο. Ορισμένοι, φλογεροί ανθρωπιστές (εντός ή εκτός εισαγωγικών) στις αναλύσεις τους φαίνεται να τον αγνοούν παντελώς. Διάφορα ξένα δημοσιεύματα δείχνουν ότι εδώ και αρκετό καιρό, πολλοί μετανάστες και πρόσφυγες περιμένουν ήδη στην Τουρκία (όπου εργάζονται…άγνωστο υπό ποιες συνθήκες) και απλά αλλάζει ο ρυθμός προώθησής τους (συνήθως από τους εμπόρους-διακινητές). Όσοι έχουν ασχοληθεί με τα γεγονότα του Συριακού Εμφυλίου, γνωρίζουν και το ρόλο της Τουρκίας, το έδαφος και τις πόλεις της οποίας χρησιμοποιούσε -και χρησιμοποιεί- ως βάση η ετερόκλητη συμμαχία των αντι-κυβερνητικών δυνάμεων (Syrian National Council) που προκάλεσαν τον εμφύλιο. Καθόλου τυχαία η κατάρριψη του τούρκικου αεροσκάφους, που βρίσκονταν στον εναέριο χώρο της Συρίας, από τον Άσαντ στις 22 Ιουνίου 2012. Από τα υπερ-εθνικά δίκτυα δουλεμπόρων/διακινητών, και ενδεχομένως και από άλλους, η Ελλάδα προωθείται συστηματικά ως ο «παράδεισος της ανομίας» και η Ευρώπη ως η «Γη της Επαγγελίας». Πόσοι θυμούνται ότι η Τουρκία προσέφερε βίζα εισόδου σε υποψήφιους παράτυπους μετανάστες που έφταναν στην Κωνσταντινούπολη με πτήσεις τσάρτερ σε πολύ φτηνές τιμές, όπως περιγράφεται αναλυτικά στην επίσημη Έκθεση της Frontex της Ε.Ε. το 2012 (σελ 39-40)… Ενώ θα περιμέναμε από αρκετούς να πρωτοστατήσουν στην πάταξη του σύγχρονου δουλεμπορίου (που συχνά στοιχίζει ανθρώπινες ζωές) ή στην ανάγκη χαλιναγώγησης του συνωστισμού (περίπου 1.000 νεοεισερχόμενοι την ημέρα στη Λέσβο), παρατηρούμε ότι δεν τα αναφέρουν καν ως πρόβλημα, αλλά ως ένα «αναγκαίο κακό»...και συνεχίζουν τη μονολιθική ρητορική τους, απτόητοι. 

6. Η κυβέρνηση (για την ακρίβεια, συγκεκριμένοι κύκλοι της, ενώ υπήρξαν και διαφωνίες) βοήθησε στην ενδυνάμωση του μεταναστευτικού ρεύματος χωρίς να μεριμνήσει πρώτα για την ύπαρξη και την ετοιμότητα των υποδομών διαχείρισης του. Συνεπώς, όσο περισσότερο οι μετανάστες/πρόσφυγες βλέπουν ότι τα μέτρα της κυβέρνησής μας είναι ελαστικά (π.χ. τα κέντρα κράτησης γίνονται κέντρα φιλοξενίας), τόσο περισσότερο έρχονται, αφού κυκλοφορεί η πληροφορία ανάμεσά τους, όπως προκύπτει από μαρτυρίες των ίδιων. Οπότε, αυτός είναι άλλος ένας λόγος που από μόνος του μπορεί να ενισχύσει το μεταναστευτικό κύμα (όπως επιβεβαιώνουν και οι αριθμοί). Το γεγονός αυτό κάνει κάποιους να πανηγυρίζουν, αλλά παράλληλα... και να διαμαρτύρονται (για αδυναμία επίτευξης "ανθρωπιστικής λύσης")!

Το ζήτημα, όμως, δεν σηκώνει πολιτική εκμετάλλευση, ιδεοληψίες, κλπ, γιατί και στο παρελθόν έχουν γίνει τεράστια λάθη και γιατί η εστία των προβλημάτων μας δεν είναι «οι άλλοι», αλλά «εμείς» ως άτομα και ως κοινωνία. Αναμφίβολα το ζήτημα της υποδοχής των προσφύγων και των μεταναστών χρήζει ορθότερης διαχείρισης από την Πολιτεία. Μεταξύ άλλων πρέπει να εντοπίζονται και να εξετάζεται η επαναπροώθηση όσων καταζητούνται από τις αρχές της χώρας τους (π.χ. αρνητές στράτευσης στη Συρία), γι' αυτό η χώρα μας πρέπει να έρθει σε καλύτερη συνεννόηση με τις νόμιμες κυβερνήσεις των άλλων χωρών και να προκαλέσει ένα αποφασιστικό ευρωπαϊκό διάβημα προς την Τουρκία. Πρέπει να κατανοήσουμε ότι η σημερινή κατάσταση ωφελεί τον ISIS που συνεχώς επεκτείνεται και ότι η επέκτασή του θα έχει πολύ δυσάρεστα αποτελέσματα σε ανατολή και δύση. Λύση θα δοθεί όταν παρθούν πάγιες αποφάσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο ως προς το νέο αυτό εποικισμό της Γηραιάς μας Ηπείρου (π.χ. επαναδιαπραγμάτευση του Δουβλίνο ΙΙ, αποφάσεις για φέρουσα ικανότητα και βαθμό απορρόφησης), όπου οι ίδιοι οι λαοί της Ευρώπης δημοκρατικά θα αποφασίσουν την τύχη τους, στο βαθμό που επιθυμούν να υπερασπίσουν τη διαφορετικότητα και την ταυτότητά τους και θα συν-διαμορφώσουν τις πολιτικές. Μέχρι τότε, πρέπει να είμαστε σε θέση να διαχειριστούμε ορθά και ψύχραιμα όλα τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές. Ναι, ορισμένες είναι προϊόντα ιδεοληψίας, δογματισμού και επιβολής (έως και κεκαλυμμένης εγωμανίας) ή αποτέλεσμα της γενικότερης έλλειψης παιδείας. Θα πρέπει να γίνεται σεβαστή η άποψη της πλειονότητας και να μην μπαίνει στο στόχαστρο από διάφορους φασίζοντες «εκπολιτιστές». Παράλληλα, ο φόβος, ο πανικός και η υπερβολή δεν είναι οι καλύτεροι σύμβουλοι και καλύτερα, ώρες-ώρες, να κοιταζόμαστε στον καθρέφτη και να αντιδράμε στην έξαρση του ατομισμού, του υλισμού και του «βολέματος». Η πραγματικότητα είναι σύνθετη και κανένα δόγμα δεν μπορεί να την προσεγγίσει από μόνο του. Απαιτείται κριτική και ελεύθερη σκέψη, όπως και υπεύθυνη επιλογή.

Σε κάθε περίπτωση αυτό που έχει σημασία είναι η προοπτική: τα ΣΕΝΑΡΙΑ του αύριο. Ποια είναι αυτά και που οδηγούν; Τελικά, είναι ανθρώπινο και πολιτικό/πολιτειακό/πολιτισμικό δικαίωμά μας ή είναι "λάθος" να διαφωνούμε στην επιλογή του σεναρίου;

Σκέψεις ενός Ευρωπαϊστή…

Το θέμα του δημοψηφίσματος δεν είναι μόνο οικονομικό και τεχνοκρατικό, αλλά κυρίως κοινωνικό, ηθικό, ιδεολογικό, πολιτικό και, ευρύτερα, πολιτισμικό. Μερικοί υποστηρίζουν ότι το ερώτημα είναι άκαιρο, αλλά κατά βάθος όλοι γνωρίζουμε ότι η ουσία του ερωτήματος αφορά την άδεια συνέχιση αυτής της (νεο)φιλελεύθερης πολιτικής της ΕΕ. Υπάρχουν δυο επιλογές, μια σαφής ("ΝΑΙ") και μια ασαφής ("ΟΧΙ").

ΝΑΙ: Συνέχεια και εντατικοποίηση των μέτρων και καλλιέργεια-προώθηση νεοφιλελεύθερων πολιτικών δίχως καμία ευκαιρία διαπραγμάτευσης. Αυτό είναι ένα σαφές και πολύ κακό σενάριο από μόνο του. Τα μέτρα, που δόθηκαν από τους δανειστές υπό τη μορφή τελεσιγράφου και προωθούνται με εκβιαστικό τρόπο, θα συνεχίζουν την άκριτη αφαίμαξη των ασθενέστερων στρωμάτων του λαού και της λεγόμενης "μεσαίας τάξης", με στόχο την εξόφληση ενός μη βιώσιμου χρέους, δίχως παράλληλα να προσφέρουν ανάπτυξη (που είναι το ζητούμενο).

ΟΧΙ: Μπορεί να σημαίνει πολλά πράγματα… Από το χειρότερο έως το καλύτερο (εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τους χειρισμούς μας). Πρωτίστως, σημαίνει συνέχιση της διαπραγμάτευσης μέσα στην ΕΕ προς μια αναδιάρθρωση του χρέους και ισχυροποίηση των θέσεων της χώρας μας. Ήδη, μετά την ανακοίνωση του δημοψηφίσματος, οι αρμόδιοι μηχανισμοί της ΕΕ, δείχνουν διαλλακτικότεροι και έτοιμοι να συζητήσουν επί της ουσίας. Από εκεί και πέρα, απαιτείται Εθνικό Σχέδιο Ανασυγκρότησης και εφαρμογή διαφόρων πρακτικών βελτίωσης της κοινωνικής συνοχής, διάδοση κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων και, ίσως, προώθηση εναλλακτικών μορφών οικονομίας. 

Αυτή τη στιγμή, οι ισορροπίες δυνάμεων στην ΕΕ δεν μας ευνοούν γι' αυτό, ενδεχομένως, αναγκαζόμαστε να κάνουμε πράγματα που δεν θέλουμε (κάτι το οποίο, ίσως, καλείται υποχώρηση από τις αρχικές θέσεις), ώστε να μείνουμε όρθιοι. Γι' αυτό, φροντίζουμε να κερδίζουμε πολύτιμο χρόνο, αλλά πολύ σύντομα θα αποκτήσουμε τους πρώτους πραγματικούς συμμάχους εντός της ΕΕ, ενώ παράλληλα το αντι-φιλελεύθερο ρεύμα των (ετερόκλητων) ευρωσκεπτικιστών ενδυναμώνει μέρα με τη μέρα σε όλη την Ευρώπη. 

Ασφαλώς η ΕΕ μας έχει προσφέρει πολλά θετικά, τα οποία δεν έχουν επικοινωνηθεί ή αξιοποιηθεί όσο θα έπρεπε: στον τομέα του περιβάλλοντος, των υποδομών, της αγροτικής ανάπτυξης, της κοινωνικής πρόνοιας, της εκπαίδευσης, της τεχνολογίας, της ασφάλειας, κ.α. Δυστυχώς, ορισμένες νεοελληνικές νοοτροπίες, σε μεγάλο βαθμό, αρνήθηκαν να συμβιβαστούν με τη νομιμότητα, αρνήθηκαν να ακολουθήσουν τις σύγχρονες επιταγές της επιστήμης, αρνήθηκαν να πατάξουν τη μικρο-διαφθορά και τις πελατειακές σχέσεις, αρνήθηκαν να παράξουν το απαιτούμενο έργο (και ακόμα συνεχίζουν). Αυτά δεν πρέπει να τα ξεχνάμε και πρέπει να τα συμπεριληφθούν σε ένα σαφές Εθνικό Σχέδιο Ανασυγκρότησης, το οποίο, φυσικά, δεν πρέπει να έχει θέση για προσλήψεις ημετέρων, ούτε για διαιώνιση του πελατειακού κράτους, ούτε για ανεύθυνο και αντικοινωνικό συνδικαλισμό, ούτε για αργομισθίες, διαιώνιση αναποτελεσματικότητας και περιορισμένης παραγωγής έργου στο δημόσιο τομέα, ούτε για συγκάλυψη μικρο-διαφθοράς στο δημόσιο αλλά και στον ιδιωτικό τομέα, ούτε για αναξιοκρατία και για ισοπεδωτικές αντιλήψεις προκρούστειας κατάργησης της αριστείας, ούτε για μη ορθολογική και μη δημοκρατική διαχείριση του μεταναστευτικού, κλπ.

Όμως, πλέον, η πολιτική της κατεύθυνση δεν αποσκοπεί στην παραγωγή Πολιτισμού, αλλά εξυπηρετεί συγκεκριμένες ελίτ της Οικονομοκρατίας. Πόση σχέση έχει αυτή η κατεύθυνση με την Ευρώπη του Ομήρου, του Αισώπου, του Θουκυδίδη, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Σοφοκλή, του Ευριπίδη, του Αισχύλου... του Θερβάντες, του Γκαίτε, του Σαίξπηρ, του Δάντη, του Νίτσε, του Μότσαρτ, του Μικελάντζελο, του Ντα Βίντσι, του Μπερνίνι.... του Tένυσον, του Γέητς, του Μπλέηκ, του Νοβάλις, του Ντίκενς, του Ροσέτι, του Έλιοτ, του Βάγκνερ, του Μπετόβεν, του Σίλλερ, του Φίχτε, του Χέγκελ, του Βύρωνα, του Τόλκιν...; Εκεί βρίσκεται η Ιδέα της Ευρώπης, όχι στις αγορές και στα χρηματιστήρια… 

Από το 1989 ο περίφημος φιλελεύθερος πολιτικός επιστήμονας Φράνσις Φουκουγιάμα στο «Τέλος της Ιστορίας»: "Δεν θα υπάρξουν πλέον παράτολμα άλματα στην ανθρώπινη φαντασία και θαρραλέοι αγώνες για μεγάλες ιδέες. Η πολιτική θα γίνει μια επέκταση των ρυθμιστικών λειτουργιών της αγοράς. Ο ιδεαλισμός θα αντικατασταθεί από το οικονομικό μάνατζμεντ και τη λύση των τεχνικών προβλημάτων, με ικανοποίηση του καταναλωτή." Εκεί θέλουμε να πάμε; Γιατί... «αν δεν κοιτάς εκεί που πρέπει να πας, θα πας απλά εκεί που κοιτάς», όπως έλεγε και ο Νίτσε.

Και όχι, σκοπός μας δεν είναι να φτιάξουμε μια ιδεατή κοινωνία ή να φύγουμε από τους πολιτισμικούς μας συγγενείς (η φυσική μας θέση είναι μέσα στην ΕΕ), αλλά να επαναπροσδιορίσουμε τις βάσεις πάνω στις οποίες είναι χτισμένη η σύγχρονη ευρωπαϊκή μας κοινωνία... και να φέρουμε τη χώρα μας στο κέντρο των εξελίξεων ως ενεργητικό παράγοντα και ισότιμο μέλος, όχι ως παθητικό δέκτη που αναμένει το άδοξό του τέλος.

O Θωρ συντρίβει το ερπετό της Midgard, Henry Fuseli, 1790

Στο σημείο αυτό καταθέτω κάποια γενικά συμπεράσματα, τα οποία πρέπει να προβληματίσουν, καθότι αρκετοί συμπατριώτες μας:

1) Αδυνατούν να διαχωρίσουν την «Ευρώπη» από την «Ευρωπαϊκή Ένωση», ενώ οι περισσότερες αποτιμήσεις γίνονται με υλιστικούς όρους (λ.χ. πόσα μας δίνουν, πόσα μας παίρνουν). Αυτό συμβαίνει λόγω έλλειψης ευρωπαϊκής παιδείας αλλά και μη καλλιεργημένης ευρωπαϊκής συνείδησης, τα οποία πρέπει να μπουν στις προτεραιότητές μας την επόμενη μέρα (αλήθεια, γιατί δεν τα αναφέρει κανένας;).

2) Αδυνατούν να ξεδιαλύνουν πότε το Χρήμα υπηρετεί τον Άνθρωπο και πότε ο Άνθρωπος υπηρετεί το Χρήμα... Σε αυτό σημαντικό ρόλο παίζει η έλλειψη πολιτικής αγωγής, η «ποδοσφαιροποίηση» της πολιτικής και η καλλιέργεια ενός τυφλού οπαδισμού, καρφωμένου σε παλαιά λανθάνοντα πρότυπα και πλαστές ιδεολογικές κατηγορίες «δεξιού-αριστερού» που, επί της ουσίας, δεν μπορούν να περιγράψουν την πραγματικότητα. Η όποια σχετική ρητορική είναι παρωχημένη και αποπροσανατολιστική και χρησιμοποιείται είτε από επιτήδειους που τα χρησιμοποιούν για τον έλεγχο του όχλου, είτε από αφελείς που αγνοούν την πολυσύνθετη πραγματικότητα.

3) Αδυνατούν να κατανοήσουν ότι σε μια υγιή κοινωνία, το συλλογικό συμφέρον πρέπει να εναρμονίζεται με το ατομικό και ότι τα παιδιά μας έχουν πια ανάγκη από μια τέτοια Κοινωνία. Οδηγός μας ο εμβληματικός «Δον Κιχώτης» του Ουράνη, όχι αυτός του (μεγάλου) Καρυωτάκη… σε συνδυασμό με τον ορθολογισμό του Αριστοτέλη και του Ντεκάρτ...και κείνη την προσευχή του Ρενάν επάνω στην Ακρόπολη.

Κοιτάζω με περίσκεψη εκείνους που προσπαθούν να διασφαλίσουν τα κεκτημένα τους ή μέρος αυτών, δίχως να τους απασχολεί τι πραγματικά σημαίνει «Ευρώπη» και «Ευρωπαϊκός Πολιτισμός» (εκτός από το οικονομικό κομμάτι), δίχως να συμπεριλαμβάνουν στη συλλογιστική τους το «ποιοι» και «γιατί» μας έφτασαν ως εδώ (πάντοτε με τη δική μας συγκατάθεση, υποστήριξη και συνεισφορά), αγνοώντας τη διαιώνιση της μεγαλο-διαφθοράς των ελίτ και προσπαθώντας να επιρρίψουν πολιτικές ευθύνες «διυλίζοντας τον κώνωπα και καταπίνοντας την κάμηλο» (αρκετές φορές λόγω του φόβου που τους στρέφει προς την αντίθετη κατεύθυνση, αλλά και λόγω των παρωχημένων δογματικών προσκολλήσεων ή των συνεχιζόμενων μικροπολιτικών τους επιδιώξεων... άλλωστε τις ίδιες ιδέες εξέφρασαν και για το δημοψήφισμα στη Σκωτία). Με έκπληξη παρατηρώ το πόσο εύκολα υποχωρούν και το ότι δεν βάζουν όρια στην 6χρονη εφαρμογή των όλο και πιο σκληρών μέτρων των μνημονίων που οδηγούν σε μια μη βιώσιμη αποπλήρωση του χρέους μας δίχως να προσφέρουν (ουσιαστική και ποιοτική) ανάπτυξη, ενώ αρνούνται να δώσουν άλλο χρόνο σε μια 5μηνη στρατηγική προσπάθεια της πρώτης διαπραγμάτευσης του.

Κοιτάζω με αποστροφή εκείνους που μετρούν την αξιοπρέπεια σε ευρώ. Αφού υποθήκευσαν το μέλλον των επόμενων γενεών με τις επιλογές και τις πρακτικές τους, τώρα, αποφεύγοντας να κάνουν ορθολογική και δίκαιη αποτίμηση, ανησυχούν για την πενιχρή τους σύνταξη και την ατομική τους βολή.

Η στάση μας θα αποτελέσει την κληρονομιά που θα μεταδώσουμε στις επόμενες γενεές.

Η «αξιοπρέπεια», όπως ορίζεται από την τελευταία στροφή του ποιήματος «Οδυσσέας» του τεράστιου Τένυσον (πόσοι τον γνωρίζουν;), που έγραψε στα 24 του χρόνια, μετρά την ποιότητα του Πολιτισμού μας:

«Αν και κατορθώσαμε αρκετά, πολλά μένουν ακόμα να γίνουν. 
Αν και δεν είμαστε εκείνη η δύναμη που τις παλιές ημέρες κινούσε γη και ουρανό…
Είμαστε ακόμα κάτι. Μια ίδια διάθεση από ηρωικές καρδιές, 
Οι οποίες, παρόλο που ο καιρός και η μοίρα κουράσαν, 

Εκείνες παρέμειναν στη θέληση ισχυρές, 

Για να παλέψουν, να αναζητήσουν, να βρουν και να μην υποκύψουν.»

(Alfred Lord Tennyson από το ποίημα "Ulysses")

Bonny Portmore...

Το Portmore είναι μια περιοχή της Βορείου Ιρλανδίας. Τον 17ο αιώνα, υπήρχαν εκεί μεγάλα δάση βελανιδιάς και ένα πανέμορφο κάστρο χτισμένο ανάμεσα σε λίμνες. Οι άνθρωποι ζούσαν από τα δάση και τα τοπία τους. Ο Ιρλανδός λόρδος Conway αποφάσισε να ξεκινήσει ένα φιλόδοξο εγχείρημα: να αποξηράνει τη μια λίμνη. Το εγχείρημα του απέτυχε. Έτσι αναγκάστηκε να πουλήσει το Bonny Portmore στους Άγγλους. 

Το επόμενο διάστημα, 8.000 στρέμματα δάσους βελανιδιάς, χάθηκαν... Η ξυλεία χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή πλοίων. Ένα μεγάλο κομμάτι γης χρησιμοποιήθηκε για την καλλιέργεια καλαμποκιού και το υπόλοιπο έγινε βοσκοτόπια. Το κάστρο ερημώθηκε και οι πέτρες του χρησιμοποιήθηκαν για οχυρωματικά έργα της ευρύτερης περιοχής. Έμεινε όμως ένα ποίημα… που έγινε τραγούδι (πρώτη φορά το 1840) και ακούγεται μέχρι σήμερα.

Οι άνθρωποι του Portmore έγραψαν αυτό το ποίημα για τo χαμό της Μεγάλης Βελανιδιάς του Portmore (1760).

"All the birds in the forest, they bitterly weep
Sighing, “Where shall we shelter, where shall we sleep?”
For the Oak and the Ash tree are all cutten down,
And the walls of bonny Portmore are all down to the ground."
(απόσπασμα)

"Lochs, castles and dreams": Φωτογραφία από παλαιότερη επίσκεψή μου στη Σκωτία. 

Οι τόποι ενυπάρχουν μέσα στους ανθρώπους και οι άνθρωποι μέσα στους τόπους...

Το Bonny Portmore αποτελεί ένα συμβολικό τοπίο, ένα κομμάτι της ανθρώπινης ψυχής. Το μήνυμα του κομματιού συνοψίζεται στο στίχο: "All the lords in Old England would not purchase Portmore".

Όσο περισσότεροι άνθρωποι μένουν πιστοί στο δικό τους "Portmore", τόσο υψηλότερα επίπεδα πολιτισμού θα κατακτώνται γι' αυτούς και για ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο. Όσο οι άνθρωποι αδυνατούν να κατανοήσουν την αξία του "Portmore" ή αποφασίζουν να το ξεπουλήσουν, τόσο περισσότερο υποχωρεί ο συνολικός πολιτισμός τους... τόσο η εντροπία θα κερδίζει έδαφος και το χάος θα απειλεί τον κόσμο τους. 

Οργανισμός Τουριστικής Προβολής ή …σχεδιασμός ολοκληρωμένης και βιώσιμης νησιωτικής ανάπτυξης;

Τα νησιά μας χαρακτηρίζονται από δυσμενή ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά, πληθυσμιακή γήρανση, χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και δια βίου εκπαίδευσης, χαμηλό ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ σε σχέση με τις περιοχές της ενδοχώρας και από το χαμηλότερο ποσοστό καινοτομίας στην Ελλάδα[1]. Όμως, η συνδυαστική αξιοποίηση των πολιτισμικών και φυσικών πόρων είναι το εξέχον συγκριτικό μας πλεονέκτημα. Γι’ αυτό και εν όψει των συνεχών περιβαλλοντικών πιέσεων και της υποβάθμισης, πρέπει να φροντίσουμε να διαχειριστούμε σωστά το φυσικό και δομημένο περιβάλλον, τη βιοποικιλότητα, την υλική και άυλη κληρονομιά, δηλαδή το μοναδικό τοπίο μας, το οποίο αποτελεί τον τοπικό μας πλούτο και το κοινό μας αγαθό. Η βιώσιμη ανάπτυξη των νησιών του Βορείου Αιγαίου, όπως και άλλων ελληνικών και ευρωπαϊκών νησιών, θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω ανάπτυξης της έρευνας, της τεχνολογίας και της καινοτομίας, η οποία είναι η πολιτική που προτείνεται συνεχώς σε επιστημονικό αλλά και σε πολιτικό επίπεδο[2] και μετουσιώνεται σε στόχο/στόχους από τα διάφορα κοινοτικά προγράμματα[3].

Βασικό ζητούμενο, η σωστή και συνδυαστική αξιοποίηση 

των φυσικών και πολιτισμικών μας πόρων. Έργο του Pawel Kuczynski

Η Στρατηγική «Έξυπνη Εξειδίκευση» βασίζεται στην «Ευρώπη 2020» που είναι η αναπτυξιακή στρατηγική για την επόμενη δεκαετία και έχει υιοθετηθεί από όλα τα Κράτη-Μέλη της ΕΕ. Η πολιτική αυτή προσαρμόζεται σε περιφερειακό πλαίσιο ανά την Ελλάδα. Αποτελεί μια ολοκληρωμένη στρατηγική ανάπτυξης βασισμένη στη γνώση, στην έρευνα και την καινοτομία, στην τεχνολογική ανάπτυξη, στην εξωστρέφεια και στη δυναμική για αριστεία και προάγει την τοπικότητα, την ποιότητα, την απασχόληση, την επιχειρηματικότητα και την αποτελεσματική αξιοποίηση των πόρων. Βασικός στόχος είναι η ανάδειξη των συγκριτικών πλεονεκτημάτων που καθιστούν ένα τόπο ή ένα τοπίο μοναδικό σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Ενδεικτικά: δημιουργία προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας, ενσωμάτωση καινοτομιών και ποιοτική αναβάθμιση σε όλη τη διαδικασία παραγωγής και διακίνησης προϊόντων, προώθηση τυποποίησης, βελτίωση παρεχόμενων υπηρεσιών από την τοπική αυτοδιοίκηση αλλά και τις τουριστικές επιχειρήσεις, δημιουργία προϊόντων ονομασίας προέλευσης και διασύνδεση με τουρισμό, δημιουργία και ανάπλαση κοινόχρηστων και πράσινων χώρων, διαμόρφωση ενεργειακού σχεδιασμού και αξιοποίηση των ΑΠΕ, ορθή και ολοκληρωμένη διαχείριση αποβλήτων, ανάπτυξη συνολικής νησιωτικής ταυτότητας (brand name), δημιουργία και διάδοση ΚοινΣΕπ και νέων παραγωγικών μονάδων, κλπ. Όλα τα παραπάνω, συνδυαστικά, θα συμβάλλουν σε μια ολοκληρωμένη και βιώσιμη νησιωτική ανάπτυξη. 

Για την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου έχει ήδη εκπονηθεί ένα στρατηγικό πλαίσιο για την «Έξυπνη Εξειδίκευση» από ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Αιγαίου: http://www.pepba.gr/upload/ris3_pba.zip. Η μελέτη προτείνει τη δημιουργία μιας δομής υλοποίησης της στρατηγικής έξυπνης εξειδίκευσης που αφορά συνδυαστικά τον πρωτογενή τομέα και την μεταποίηση, αλλά και τον τουρισμό-πολιτισμό. Η συνδυαστική ανάπτυξη γεωργίας-κτηνοτροφίας-αλιείας, μεταποίησης και ειδικών μορφών τουρισμού μέσα σε πλαίσια μικρής κλίμακας με σεβασμό στην παράδοση, στο τοπίο και στο φυσικό περιβάλλον, αποτελούν το δικό μας μοχλό ανάπτυξης. Ασφαλώς κάτι τέτοιο απαιτεί όραμα, σχέδιο και επιλογή των κατάλληλων ανθρώπων υψηλής κατάρτισης (μακριά από πελατειακές λογικές) που θα έρχονται σε καθημερινή επαφή με τις επιχειρήσεις αλλά και κέντρα λήψης αποφάσεων σχεδιασμού και εφαρμογής πολιτικών. Συνεπώς, αποσπασματικές λογικές ίδρυσης ενός Οργανισμού Τουριστικής Προβολής Λέσβου δεν θα βοηθήσουν στην επίτευξη μιας ολοκληρωμένης και βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης. Ο σχεδιασμός μιας τέτοιας ανάπτυξης θα πρέπει να γίνεται από ειδικούς (όπως συνέβη στην περίπτωση της Έξυπνης Εξειδίκευσης) μετά από πολύπλευρη και ενδελεχή έρευνα (και στη συνέχεια να εγκρίνεται από τα αρμόδια όργανα ή/και να τίθεται, ίσως, αν κρίνεται απαραίτητο, σε δημόσια διαβούλευση) και όχι να σχεδιάζεται «στο πόδι» από πολιτικούς. Η πρόταση του στρατηγικού πλαισίου από την ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Αιγαίου είναι αμφίβολο αν υλοποιηθεί. Για να οικοδομηθεί κάτι πραγματικά αξιόλογο και αποτελεσματικό, που θα έχει προοπτική και μπορεί να θέσει τις βάσεις ανάπτυξης, πρέπει να υπάρξει υπεύθυνη αποτίμηση της κατάστασης, σύμπνοια, συναντίληψη και στήριξη πολλών φορέων και φυσικά πολιτική βούληση. Τώρα είναι η ευκαιρία μας... Προς αυτή την κατεύθυνση, θα μπορούσε, ίσως, να αξιοποιηθεί το νεοσύστατο Συμβούλιο Έρευνας και Καινοτομίας της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου.

Προτείνεται, λοιπόν, αντί να ιδρυθεί ο Οργανισμός Τουριστικής Προβολής, να εξεταστεί προσεκτικά από όλους τους φορείς η προτεινόμενη «Δομή υλοποίησης της στρατηγικής έξυπνης εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου» (που θα εμπεριέχει και το κομμάτι του "τουρισμού", το οποίο δεν θα έπρεπε να προσεγγίζεται αποσπασματικά) για να υπάρξει κοινή, μαζική και στοχευμένη καταβολή προσπαθειών προς αυτή την κατεύθυνση καθότι, σήμερα, απαιτούνται ολοκληρωμένες και βιώσιμες προσεγγίσεις.

ΥΓ: Αν πάλι κάποιοι εμμένουν στην ίδρυσή του ας λάβουν υπόψη αυτές τις δυο παρεμβάσεις:
α) http://www.lesvospost.com/2015/06/blog-post_19.html
β)http://www.politeslesvou.gr/ta-nea-mas/item/109-deltio-typou-organismos-touristikis-provolis-kleidia-i-symmetoxi-kai-i-synergasia

---

[1] Το Βόρειο Αιγαίο εμφανίζει το χαμηλότερο ποσοστό επιχειρήσεων με καινοτομία προϊόντων ή/και διαδικασίας, βάσει των στοιχείων έρευνας του ΕΚΤ http://metrics.ekt.gr/sites/metrics/files/CIS_2010-2012_Greece_el.pdf. Η έρευνα βασίζεται σε στοιχεία που μετράνε την είσοδο νέων ή σημαντικά βελτιωμένων προϊόντων ή υπηρεσιών ή διαδικασιών παραγωγής στην αγορά και εμφανίζει πρώτη την Περιφέρεια Κρήτης με μεγάλη μάλιστα διαφορά από τις επόμενες (50,5%), ενώ στην τελευταία θέση βρίσκεται η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου (9,4%).

[2] http://www.espon.eu/export/sites/default/Documents/Projects/TargetedAnalyses/EUROISLANDS/FinalReport_foreword_CU-16-11-2011.pdf και http://www.dbresearch.com/PROD/DBR_INTERNET_EN-PROD/PROD0000000000283994.pdf 

[3] Για παράδειγμα: http://www.gsrt.gr/News/Files/New966/%CE%A0%CE%A1%CE%9F%CE%94%CE%97%CE%9C%CE%9F%CE%A3%CE%99%CE%95%CE%A5%CE%A3%CE%97%20-%20%CE%94%CE%A1%CE%91%CE%A3%CE%97%20%CE%9D%CE%95%CE%A9%CE%9D%20%CE%95%CE%A0%CE%99%CE%A3%CE%A4%CE%97%CE%9C%CE%9F%CE%9D%CE%A9%CE%9D%20v11%2010-11-2014.pdf